Ұлттық статистика бюросы
Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі
Азаматша Айгуль Касымова
Төлем балансы басқармасы
Төлем балансы департаменті
Мекен-жайы: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Z05T8F6, Астана, Мәңгілік Ел даңғылы, 57 «А»
8 (7172) 77-55-10
Қазақстан Республикасының төлем балансы - бұл белгілі бір уақыт кезеңіндегі резиденттер мен бейрезиденттер арасындағы экономикалық операцияларды қорытындылайтын статистикалық есеп.
Деректер Қазақстан Республикасының резиденттері мен бейрезиденттер арасындағы барлық экономикалық операцияларды қамтиды.
Төлем балансын қалыптастырудың әдіснамалық негізі Халықаралық Валюта Қорының «Төлем балансы және халықаралық инвестициялық позиция туралы нұсқаулығының» алтыншы басылымы (ТБН6), 2009 ж.
Төлем балансының операциялары үш шотқа топтастырылған: ағымдағы шот, капиталмен операциялар шоты және қаржылық шот.
Ағымдағы шот резиденттер мен бейрезиденттер арасындағы тауарлар, қызметтер, алғашқы кірістер мен қайталама кірістер ағындарын көрсетеді.
Капиталмен операциялар шотына өндірістік емес қаржылық активтермен операциялар және резиденттер мен бейрезиденттер арасындағы күрделі аударымдар кіреді.
Қаржы шоты қаржылық активтерді таза сатып алуды және резиденттер мен бейрезиденттер арасындағы таза міндеттемелерді қабылдауды көрсетеді.
Төлем балансын қалыптастыру үшін негізгі ақпарат көздері:
- Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттермен өзара сауда бойынша статистикалық
есептіліктің мәліметтері және үшінші елдермен сауда бойынша кедендік статистика деректері;
- банктердің, басқа қаржылық және қаржылық емес ұйымдардың, оның ішінде шетелдік компаниялар
филиалдарының мен мемлекеттік органдардың статистикалық және әкімшілік есептері, жеке
тұлғалардың әкімшілік есептерін қоса есептегенде;
- Ұлттық Банктің бухгалтерлік есеп деректері, сыртқы басқарушылардың және дүниежүзілік
кастодианның Ұлттық қор активтері туралы есептері;
- Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық
статистика бюросы, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі, сондай-ақ басқа министрліктер мен
ведомстволар ұсынған мәліметтер;
- Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің деректері;
- Ұлттық Банктің төлем балансы бойынша операцияларын бағалауы.
Деректер АҚШ долларында көрсетіледі.
Тоқсандық
Есепті кезеңнен кейінгі 90-шы күн
Ұлттық Банктің ресми статистикалық ақпаратын, оның ішінде сыртқы сектор статистикасын жариялау күнтізбесі Ұлттық Банктің сайтында орналастырылған: https://nationalbank.kz/ru/page/kalendar-rasprostraneniya-dannyh
Сонымен қатар Күнтізбе Ұлттық статистика бюросының сайтында қолжетімді: https://stat.gov.kz/inf/standard/calendar
Төлем балансы туралы мәліметтер Ұлттық Банктің сайтында белгіленген мерзімде орналастырылылады: https://nationalbank.kz/ru/news/platezhnyy-balans-vn-sektora және барлық пайдаланушыларға бір уақытта қол жетімді болады.
Төлем балансы туралы мәліметтерді жинау және тарату реттеледі:
· «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 30
наурыздағы №2155 Заңына. Заңның 8-бабына сәйкес Ұлттық банктің функцияларына төлем балансы,
халықаралық инвестициялық жағдай және елдің сыртқы борышы туралы статистикалық ақпаратты
қалыптастыру мен тарату кіреді.
· «Қазақстан Республикасының төлем балансын дамыту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің
1999 жылғы 29 қаңтардағы №71 қаулысы. Осы жарлыққа сәйкес Ұлттық банк төлем балансын
қалыптастыру мен жариялауға жауапты мемлекеттік орган болып табылады және барлық
респонденттерден төлем балансы туралы статистикалық ақпарат жинауға өкілетті.
· «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы №257-IV
Заңы. Заңға сәйкес алғашқы статистикалық мәліметтер құпия болып табылады және оларды мемлекеттік
статистика органдары тек статистикалық ақпаратты өндіру үшін пайдаланады. Мемлекеттік статистика
органдарының алғашқы статистикалық деректердің құпиялығы оларды жинау, өңдеу және сақтау кезінде
қамтамасыз етіледі.
· Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 5 шілдедегі № 235-V Әкімшілік құқық бұзушылық туралы
кодексі.
Кодекс мемлекеттік статистика органдарының, мемлекеттік статистика саласындағы уәкілетті
органның ведомстволық бағынысты ұйымның лауазымды адамының респондентті сәйкестендіруге
мүмкіндік беретін алғашқы статистикалық деректерді, статистикалық ақпаратты және (немесе)
мәліметтер базасын жоғалту, сату, беру немесе басқа заңсыз жариялағаны үшін айыппұлдарды
қарастырады.
Төлем балансын қалыптастыруға Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Төлем балансы
департаменті жауап береді.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарына ақпарат ресми жарияланған кезге дейін қол жетімді емес..
Деректер министрліктер мен ведомстволардың ескертуінсіз жарияланады.
Есепті тоқсан үшін бастапқы жарияланған мәліметтер (есепті кезеңнен кейін бір ай өткен соң)
алдын ала болып саналады. Алайда, кестелер төлем балансының соңғы бағасы қашан шығарылатыны
туралы жазбаларды қамтиды.
Есепті тоқсанның қорытынды деректері есепті тоқсаннан кейінгі 90-шы күні жарияланады.
Есепті тоқсанның қорытынды деректері шыққан кезде есеп берудің немесе әдістеменің нақтылануына, жаңа ақпарат көздерінің пайда болуына және т.б. байланысты бұрын жарияланған алдыңғы тоқсандар жаңартылады.
Деректер жылына екі рет: қазан мен сәуірде қайта қаралады. Деректерді қайта қарау есепті жылға
дейінгі екі жылды қамтиды.
Деректердің өзгертілуі мен қайта қаралуы туралы түсініктемелер, жаңартылған мәліметтермен
бірге Ұлттық Банктің тоқсан сайынғы «Қазақстан Республикасының төлем балансы және сыртқы қарызы»
басылымында жарияланады.
Әдістемедегі негізгі өзгерістер қолданушыларға осындай өзгерістер енгізілген сәттен бастап
хабарланады.
Ұлттық Банктің АМТС шеңберінде таратқан ақпаратына әдістемелік түсініктеме мына сілтеме бойынша
қол жетімді:
https://nationalbank.kz/ru/news/metodologicheskiy-kommentariy
Сонымен қатар, түсініктемелер, оның ішінде деректер көздері және жекелеген көрсеткіштерді
бағалаудың әдістемелік принциптері туралы ақпарат, Ұлттық Банктің тоқсан сайынғы «Қазақстан
Республикасының төлем балансы және сыртқы қарызы» басылымында жарияланады және қол жетімді:
https://nationalbank.kz/ru/news/platezhnyy-balans/rubrics/1574
Төлем балансының талдамалық презентациясы тоқсан сайын Ұлттық Банктің «Статистикалық
бюллетень» басылымында жарияланады және қол жетімді:
https://nationalbank.kz/ru/news/statisticheskiy-byulleten/rubrics/1556
Ұлттық Банк төлем балансын әр түрлі мәліметтер деңгейлерімен бірнеше презентацияда таратады:
- стандартты компоненттер;
- аналитикалық ұсыну;
- экономика салалары бойынша;
- төлем балансының абсолютті және салыстырмалы параметрлері;
- жеке сектордың қаржылық операциялары.
Бұдан басқа, тоқсан сайын Ұлттық Банктің веб-сайтында тауарлар мен қызметтердің халықаралық саудасы , жеке аударымдар, төлем балансының деректері бойынша тікелей инвестициялар, төлем балансының деректері бойынша міндеттемелердің таза қабылдауы географиялық және салалық бөліктерде орналастырылады.
Төлем балансының көрсеткіштері тауарлар саудасының ресми статистикасы мәліметтерімен, ұлттық
шоттар жүйесімен, халықаралық инвестициялық позициямен және халықаралық резервтер
статистикасымен өзара байланысты:
- тауарлардың сыртқы саудасы: Ұлттық Банк тауарлар саудасының ресми статистикасының
деректері негізінде ресми статистиканы өзгерту жүйесін қолдана отырып, «Тауарлар» тармағын
қалыптастырады;
- ұлттық шоттар жүйесі: төлем балансының деректері ҰШК-ға «қалған әлемнің» шоттары ретінде
енгізілген. Төлем балансының қаржылық шоты ҰШЖ қаржылық шотына сәйкес келеді (салалар бойынша);
- халықаралық инвестициялық позиция: төлем балансының қаржылық есебінің баптары халықаралық
инвестициялық позициядағы операцияларға байланысты өзгерістерге толығымен сәйкес келеді;
- халықаралық резервтер: халықаралық резервтер мен төлем балансының статистикасындағы
операциялар туралы мәліметтер толық келісілген.
Төлем балансының деректері ҚРҰБ-нің ресми басылымдарында «Статистикалық бюллетень» (ай сайын), «Қазақстан Республикасының төлем балансы және сыртқы қарызы» (тоқсан сайын) және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Жылдық есебінде жарияланады.
Төлем балансының статистикасының әдіснамалық және тұжырымдамалық негізі - «Халықаралық валюта қорының төлем балансы және халықаралық инвестиция позициясы» жөніндегі Нұсқаулығының (ТБН6) алтыншы басылымы.
Қазақстан Республикасының Төлем балансы - бұл белгілі бір уақыт аралығында резиденттер мен
бейрезиденттер арасындағы экономикалық операцияларды қорытындылайтын статистикалық есеп.
Институционалды бөлімше, егер Қазақстан Республикасының экономикалық аумағы оның
экономикалық мүдделерінің орталығы болса, Қазақстан Республикасының резиденті болып табылады.
Экономикалық операция дегеніміз - екі институционалдық бірліктің өзара келісімі бойынша жүзеге
асырылатын және экономикалық құндылықтардың алмасуымен немесе трансфертімен жүретін өзара
әрекеті.
төлем балансында операциялар үш шотқа топтастырылған: ағымдағы шот, капиталмен операциялар шоты және қаржылық шот.
Ағымдағы шотқа мыналар кіреді:
- тауарлар (экспорт және импорт);
- қызметтер (экспорт және импорт);
- бастапқы кіріс: жалақы, инвестициялық табыс, басқа да бастапқы кірістер (алуға және
төлеуге жататын);
- қайталама табыс (алынатын және төленетін).
Капиталмен операциялар шотына мыналар кіреді:
- өндірілмеген қаржылық емес активтер (сатып алу және шығару);
- күрделі трансферттер (алынатын және төленетін).
Қаржы шоты резиденттер мен бейрезиденттер арасындағы қаржылық активтермен және міндеттемелермен
операцияларды есепке алады. Қаржылық есептің стандартты компоненттері келесідей жіктеледі:
–функционалдық санаттар бойынша - тікелей инвестициялар, портфельдік инвестициялар, қаржылық
туынды құралдар және қызметкерлерге арналған акциялар, басқа инвестициялар, резервтік активтер;
–қаржы құралдары бойынша - үлестік қатысу құралдары және инвестициялық қорлардың акциялары,
қарыз құралдары (ақша қаражаттары мен депозиттер, қарыздық бағалы қағаздар, қарыздар мен
қарыздар, сақтандыру, зейнеткерлікке шығару және кепілдендірудің стандартты бағдарламалары,
арнайы қарыз алу құқығы, сауда несиелері мен аванстары, басқа талаптар / міндеттемелер);
–институционалдық сектор бойынша - орталық банк, банктер, үкімет, басқа екі секторға
бөлінетін басқа секторлар - басқа қаржы институттары және қаржылық емес ұйымдар, үй
шаруашылығына қызмет көрсететін үй шаруашылықтары және коммерциялық емес ұйымдар (КЕҮШҰ);
–өтеу мерзімі бойынша (қарыз құралдары үшін) - қысқа мерзімді (бастапқы өтеу мерзімі бір жыл
немесе одан аз) және ұзақ мерзімді (бастапқы өтеу мерзімі бір жылдан асатын).
Төлем балансының статистикасы барлық резиденттік институционалдық бөлімшелердің бейрезиденттермен жүргізген барлық экономикалық операцияларын қамтиды. Қазақстан Республикасының аумағында құрылған шетелдік компаниялардың филиалдары резиденттер санатына жатқызылады. Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан халықаралық ұйымдар, олардың қызмет ету мерзіміне қарамастан, резидент еместер қатарына жатқызылады.
Қазақстан Республикасының экономикалық аумағы экстерриториялық деп саналатын шетел мемлекеттерінің елшіліктерін, консулдықтарын және басқа да ресми органдарын қоспағанда, Қазақстан Республикасының экономикалық аумағы оның мемлекеттік шекарадағы географиялық аумағымен сәйкес келеді. Шет елдердегі елшіліктер, консулдықтар, әскери базалар және басқа да Қазақстан Республикасы Үкіметінің ресми органдары Қазақстан Республикасының экономикалық аумағына жатады.
төлем балансының операциялары нарықтық бағамен бағаланады. Тауарлардың экспорты мен импорты FOB
бағалары бойынша белгіленеді; монетарлық алтын алдыңғы есеп беру күніндегі таңертеңгі түзетуді
қолданумен Лондон құймалар нарығы қауымдастығының (LBMA) есебімен есепке алынады
Төлем балансының деректері АҚШ долларында құрылады. Басқа валютада жүргізілген операциялар
осы операциялар күнінде белгіленген бағам бойынша АҚШ долларына аударылады. Мәмілелер жасалған
күндер туралы ақпарат болмаған жағдайда валютаның орташа тоқсандық бағамы қолданылады.
төлем балансының статистикасында операциялар есептеу әдісі бойынша есепке алынады. Бұл
дегеніміз, ағындар экономикалық құнды құру, өзгерту, айырбастау, беру немесе жою кезінде көрініс
табады.
Ағымдағы шот және капитал шоты операцияларды жалпы негізде есепке алынады. Тауарлар мен
қызметтердің экспорты, алынуға жататын негізгі және қайталама кірістер, алынуға жататын капитал
трансферттері және өндірілмеген қаржылық емес активтердің шығарылуы несие, тауарлар мен
қызметтердің импорты, төленуге жататын негізгі және қайталама кірістер, төленуге жататын
капиталдық аударымдар және басқа емес активтерді сатып алу ретінде есепке алынады, өндірілген
қаржылық емес активтер дебет ретінде көрсетіледі.
Қаржылық шотта активтер мен міндеттемелердегі операциялар таза негізде есепке алынады, онда
барлық дебеттік жазбалар активтердің бір түріне немесе міндеттемелердің бір түріне кредиттік
жазбалармен теңестіріледі.
Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттермен өзара сауда туралы Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының мәліметтері, республика Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитетінің мәліметтері Қазақстанның үшінші елдермен жүргізілетін кедендік статистикасы, ҚР Ұлттық Банкінің есепке алынбаған сыртқы сауда операциялары бойынша жеке есептеулері («бақал» сауда) және CIF бағасындағы импортты FOB бағасындағы импортқа айырбастау, сондай-ақ басқа операциялар төлем балансының әдістемесі (порттардағы тауарлар, өңдеуге арналған тауарлар, басқа да түзетулер).
Банктердің, басқа қаржылық және қаржылық емес ұйымдардың, оның ішінде шетелдік компаниялар мен мемлекеттік мекемелердің филиалдарының статистикалық және әкімшілік есептері, жеке тұлғалардың әкімшілік есептері, Қазақстан Ұлттық Банкінің өзіндік бағалары ақпарат көздері болып табылады.
«Еңбек төлемі» бабы үшін ақпарат көздері банктердің, басқа қаржылық және қаржылық емес
ұйымдардың, оның ішінде шетелдік компаниялар мен мемлекеттік мекемелердің филиалдарының
статистикалық және әкімшілік есептері, Қазақстан Ұлттық Банкінің өзіндік бағалары болып
табылады.
«Инвестициялық кірістер»бабы үшін ақпарат көздері банктердің, басқа қаржылық және қаржылық
емес ұйымдардың, оның ішінде шетелдік компаниялар мен мемлекеттік органдардың филиалдарының
статистикалық және әкімшілік есептері, жеке тұлғалардың әкімшілік есептері болып табылады.
Қазақстан Ұлттық Банкі мен Ұлттық қордың кірістері туралы мәліметтер Қазақстан Ұлттық Банкінің
ішкі ақпараты, сыртқы менеджерлер мен Ұлттық қордың активтері туралы дүниежүзілік кастодианның
есептері негізінде қалыптасады.
ақпарат көздері банктердің, басқа қаржылық және қаржылық емес ұйымдардың, оның ішінде шетелдік компаниялар мен мемлекеттік органдардың филиалдарының статистикалық және әкімшілік есептері, Қазақстан Ұлттық Банкінің өзіндік бағалары (жеке аударымдар) болып табылады.
Капиталмен операциялар шоты:ақпарат көздері банктердің, басқа қаржылық және қаржылық емес ұйымдардың, оның ішінде шетелдік компаниялар мен мемлекеттік мекемелердің филиалдарының статистикалық және әкімшілік есептері, жеке тұлғалардың әкімшілік есептері, Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалары агенттігінің Ұлттық статистика бюросының ақпараттары болып табылады.
Тікелей инвестициялар:ақпарат көздері банктердің, басқа қаржылық және қаржылық емес ұйымдардың, оның ішінде шетелдік компаниялар мен мемлекеттік мекемелердің филиалдарының статистикалық және әкімшілік есептері, жеке тұлғалардың әкімшілік есептері, жекелеген ұйымдардың қаржылық есептілігі болып табылады.
Портфельдік инвестициялар:бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары (брокерлер, дилерлер, инвестициялық портфельді басқару ұйымдары, номиналды ұстаушылар мен бағалы қағаздарды тіркеушілер), банктермен, жинақтаушы зейнетақы қорымен ұсынылған статистикалық есептілік. Ұлттық қордың қызметі туралы мәліметтер ғаламдық кастодианның есебінен жинақталған.
Туынды қаржы құралдары және қызметкерлерге арналған акциялардың опциондары:деректер көзі банктердің, басқа қаржылық және қаржылық емес ұйымдардың статистикалық және әкімшілік есептері, Қазақстан Ұлттық Банкінің бухгалтерлік есептері, сыртқы менеджерлердің есептері және әлемдік кастодианның есептері және Ұлттық қордың активтері болып табылады.
Басқа инвестициялар:ақпарат көздері банктердің, басқа қаржылық және қаржылық емес ұйымдардың, оның ішінде шетелдік компаниялар мен мемлекеттік органдардың филиалдары, жеке тұлғалардың әкімшілік есептері, Қазақстан Ұлттық Банкінің қаржылық есептері және әлемдік есептер туралы статистикалық және әкімшілік есептер, Ұлттық қордың активтері бойынша кастодиан, Қазақстан Ұлттық Банкінің бағалауы (жеке тұлғалардың операциялары бойынша) болып табылады.
Резервтік активтер:Қазақстан Ұлттық Банкінің қаржылық есептілігі мен сыртқы басқарушылардың есептері.
Толық қамтуды қамтамасыз ету үшін ресми деректерге үлкен түзетулер енгізілді. Бұл түзету резиденттер мен бейрезиденттер арасындағы Қазақстан шекарасынан өтпестен ұйымдастырылмаған (ресми статистикада ескерілмеген) операцияларды, қайта өңдеуге арналған тауарларды, порттардағы тауарларды және жеке тұлғалардың сыртқы сауда операцияларын («бақал» саудасы) қамтиды. «Бақал» сауда бағалары «бақал» саудагерлерінің санына және олар импорттайтын және әкететін тауарлардың орташа құнына негізделген.«Бақал» саудагерлерінің саны Қазақстанның шекара қызметтерінің деректері негізінде бағаланады. «Бақал» саудагерлері тасымалдайтын тауарлардың орташа құны арнайы сауалнамалар және басқа ақпарат көздері негізінде анықталады. Тағы бір маңызды түзету импорттық құндылықтарды Қазақстан Ұлттық Банкінің бағалау коэффициенттерін қолдана отырып CIF бағасынан FOB бағасына ауыстыру болып табылады.
Жүк тасымалы (жүк) бойынша кредиттік және дебеттік операциялар тауарлар саудасының статистикасы негізінде, CIF-FOB импорттық мәндеріне түзетілген және белгілі бір зерттеулер мен ережелер негізінде есептелген шығындар негізінде бағаланады. Кредиттік және дебеттік сапарлар жазбалары Қазақстан шекарасынан өткен адамдардың санына, болуының орташа ұзақтығына және сапарға кететін орташа шығындарға байланысты бағаланады.Шекарадан өткен жеке тұлғалардың саны туралы алғашқы ақпарат - ҚР ҰҚК Шекара қызметінің мәліметтері. Сапар мақсаты бойынша орташа шығындар нақты зерттеулер мен норматиытер негізінде бағаланады. Сонымен бірге банктердің және Ұлттық банктің клиенттердің төлемдері (аударымдары) туралы ақпараты да қолданылады.
бейрезидент жұмысшыларға өтемақы туралы мәліметтер бизнес-сауалнамалардан құрастырылады,
халықаралық ұйымдар мен шетелдік дипломатиялық өкілдіктердің резидент қызметкерлері үшін өтемақы
деректері орташа жалақы негізінде бағаланады.
Респонденттердің қаржылық есептілігімен салыстырғанда тікелей инвестициялардан алынған
кірістер. Банктердің клиенттердің төлемдері (аударымдары) туралы ақпараты да қолданылады.
Портфельдік инвестициялық кірісті Қазақстан Ұлттық Банкі биржалық ақпарат, бағалы қағаздар
нарығы проспектілеріне, кәсіби қатысушылардың статистикалық мәліметтеріне сүйене отырып
есептейді.Мемлекеттік кірістерге Ұлттық қордың инвестициялық кірісі жатады.
Жеке аударымдар төлемдер мен аударымдардың статистикасы негізінде жасалады, төлемдер мақсаттарының кодтары бойынша жасалады. Мәліметтерге жеке тұлғалардың өтеусіз аударымдары көлемінің үлесін анықтаушылар жібергендер ақысыз деп жіктейтін жеке аударымдардың жалпы көлеміндегі үлесін анықтайтын Қазақстан Ұлттық Банкінің бағалауын ескере отырып, жеке тұлғалардың барлық алынған және / немесе жіберілген аударымдары кіреді.
үлестік қатысу және қайта инвестицияланған кірістерге байланысты экономиканың басқа салаларына тікелей инвестицияларды толық есепке алу үшін Ұлттық Банк компаниялардың қаржылық есептілігін, аналитикалық порталдарды және ірі операциялар бойынша жаппай операцияларды және тікелей нарықтық құнын талдайды. инвестициялар. Банктердің клиенттердің төлемдері (аударымдары) туралы ақпараты да қолданылады. Алынған нәтижелер бойынша есеп беру деректерін түзетуге болады.
жеке тұлғалардың шетел валютасымен қолма-қол жасалатын операцияларын бағалау. Банктердің клиенттердің төлемдері (аударымдары) туралы ақпараты да қолданылады.
қолданылмайды.
тоқсан сайын қосымша ақпарат таратылады:
- Қазақстан Республикасының тауарларымен халықаралық сауда (сыртқы сауда айналымы, экспорт
пен импорт құрылымы, жекелеген тауарлардың экспорты, географиялық құрылым);
- қызмет көрсету саласындағы Қазақстан Республикасының халықаралық саудасы (кеңейтілген
классификациясы, географиялық құрылымы, Қазақстан аймақтары бойынша);
– жеке аударымдар (жеке тұлғалардан өтеусіз ақша аударымдары);
- Қазақстан Республикасының төлем балансының деректері бойынша тікелей инвестициялар
(географиялық және салалық бөлініс);
- Қазақстан Республикасының төлем балансының деректері бойынша міндеттемелерді таза қабылдау
(географиялық және салалық бөлініс);
тоқсан сайынғы есеп беру деректері «Қазақстан Республикасының Төлем балансы және сыртқы борышы» басылымында талдамалық түсіндірмемен бірге жүреді.
Халықаралық резервтер және шетел валютасындағы өтімділік
Азаматша Айгуль Касымова
Төлем балансы басқармасы
Төлем балансы департаменті
Мекен-жайы: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Z05T8F6, Астана, Мәңгілік Ел даңғылы, 57 «А»
8 (7172) 77-55-10
Халықаралық резервтер туралы мәліметтер және Қазақстан Республикасы ақша-кредит органдарының халықаралық резервтердегі және шетел валютасындағы өтімділіктің алдағы өзгерістерінің бағалары АҚШ долларындағы эквивалентте жарияланады.
Қазақстан Республикасының халықаралық резервтеріне мыналар жатады:
- сыртқы қаржылық активтер:
- шетел валютасындағы резервтік активтер,
- қарыз алудың арнайы құқықтары (SDR),
- ХВҚ-дағы резервтік позиция,
- басқа резервтік активтер (туынды қаржы құралдары
және басқа дебиторлық берешек).
- монетарлық алтын.
«Халықаралық резервтер және шетел валютасындағы өтімділік» нысаны келесі бөлімдерден тұрады:
- халықаралық резервтік активтер және шетел валютасындағы басқа активтер;
- валюта активтерінің қысқа мерзімді таза жобалары;
- шетел валютасындағы активтердің шартты қысқа мерзімді таза жобалары;
- анықтама баптары.
АҚШ долларына айырбастау есеп айырысу күніндегі шетелдік валюта бағамдарының қазақстандық теңгеге қатысты ресми бағамы мен алдыңғы есеп беру күніндегі таңертеңгі фиксингті Лондон құймалар нарығы қауымдастығын (LBMA) қолданатын алтын бағаларына негізделген. SDR-ді АҚШ долларына айырбастау ХВҚ белгілеген бағам бойынша жүзеге асырылады. Бағалы қағаздар нарықтық бағамен есепке алынады.
Деректерді қалыптастырудың әдіснамалық негізі Халықаралық валюта қорының «Төлем балансы және халықаралық инвестициялық позиция» (ТБН6) және «халықаралық валюта резервтері мен өтімділігі жөніндегі нұсқаулығының» алтыншы басылымы болып табылады. Мәліметтерді ұсыну нысаны: нұсқаулық принциптер» (2013).
Халықаралық резервтер мен шетел валютасындағы өтімділік туралы деректерді ұсыну нысанын қалыптастыру үшін ақпарат көздері Ұлттық Банктің қаржылық есептілігі, сыртқы басқарушылардың есептері және мемлекеттік органдардың мәліметтері болып табылады.
Ай сайын
Халықаралық резервтер және шетел валютасындағы өтімділік туралы мәліметтер стандартты форматта есепті кезеңнен кейін бір ай ішінде жарияланады.
Ұлттық Банктің ресми статистикалық ақпаратын, оның ішінде сыртқы сектор статистикасын жариялау күнтізбесі Ұлттық Банктің сайтында орналастырылған: https://nationalbank.kz/kz/page/kalendar-rasprostraneniya-dannyh Сонымен қатар Күнтізбе Ұлттық статистика бюросының сайтынан қолжетімді: https://stat.gov.kz/inf/standard/calendar.
Халықаралық резервтер және шетел валютасындағы өтімділік туралы мәліметтер Ұлттық Банктің сайтында белгіленген мерзімде орналастырылады: https://nationalbank.kz/ru/news/rezervy-v-inostrannoy-valyute және барлық пайдаланушыларға бір уақытта қол жетімді болады.
Шетел валютасындағы халықаралық резервтер мен өтімділік туралы мәліметтерді жинау және тарату
реттеледі:
· «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 30
наурыздағы № 2155 Заңына. Заңның 8-бабына сәйкес Ұлттық банктің функцияларына төлем балансы,
халықаралық инвестициялық жағдай және елдің сыртқы борышы туралы статистикалық ақпаратты
қалыптастыру мен тарату кіреді.
· «Қазақстан Республикасының төлем балансын дамыту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің
1999 жылғы 29 қаңтардағы №71 қаулысы. Осы жарлыққа сәйкес Ұлттық банк төлем балансын
қалыптастыру мен жариялауға жауапты мемлекеттік орган болып табылады және барлық
респонденттерден төлем балансы туралы статистикалық ақпарат жинауға өкілетті.
Халықаралық резервтер мен шетел валютасындағы өтімділік туралы есепті қалыптастыруға
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Төлем балансы департаменті жауап береді.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарына ақпарат ресми жарияланған кезге дейін қол жетімді емес..
Деректер министрліктер мен ведомстволардың ескертуінсіз жарияланады.
Төлем балансы және халықаралық инвестициялық позиция туралы келесі есептерді жариялау шеңберінде шығарылады.
Ұлттық Банктің АМТС шеңберінде таратқан ақпаратына әдістемелік түсініктеме мына сілтеме бойынша қол жетімді: https://nationalbank.kz/ru/news/metodologicheskiy-kommentariy/7350.
Халықаралық резервтер инвестициялық позициялардың халықаралық статистикасымен және ақша-кредит
статистикасымен байланысты.
Халықаралық резервтер туралы деректер ҚРҰБ «Статистикалық бюллетені» ресми басылымдарында (ай
сайын, миллион теңгемен), «Қазақстан Республикасының төлем балансы және сыртқы борышы» (тоқсан
сайын, миллион АҚШ долларында) және Қазақстан Ұлттық Банкінің Жылдық есебінде жарияланады.
резервтік активтер ұғымы ақша бақылау органдарының «бақылау» және «пайдалану мүмкіндігі» ұғымдарына негізделген. Резервтік активтер дегеніміз - бұл жоғары өтімді шетел валютасындағы активтер. Ықтимал активтер алынып тасталады.
Халықаралық резервтер - бұл төлем балансын қаржыландыру қажеттіліктерін қанағаттандыру, валюта нарығына араласу үшін валюта бағамына және басқа да тиісті мақсаттарға ықпал ету мақсатында Ұлттық Банк еркін басқаратын және бақылайтын сыртқы активтер (мысалы, ұлттық валюта және экономика, сондай-ақ шетелдік қарыз алудың негізі).
Халықаралық резервтерге келесі активтер кіреді:
- Шетел валютасындағы резервтік активтер:
- қолма-қол шетел валютасы,
- корреспонденттік шоттардағы қаражат қалдығы;
- шетелдік орталық банктердегі, Халықаралық есеп айырысу банкіндегі (ХЕБ) және шетелдік
банктердегі салымдар,
- бейрезиденттер шығарған борыштық бағалы қағаздар,
- бейрезиденттерге қойылатын басқа да қаржылық талаптар;
– Арнайы қарыз алу құқығы (SDR) - Халықаралық валюта қоры шығарған және қордың SDR
департаментіндегі Қазақстан Республикасының шотында сақталған халықаралық резервтік активтер;
–ХВҚ-дағы резервтік позиция - бұл резервтегі транш бойынша позицияның (қордағы Қазақстан
Республикасының квотасының валюталық компоненті) және қарыз алу шарттары бойынша елдің қорға
талаптары;
– Басқа резервтік активтер - туынды қаржы құралдары мен басқа да дебиторлық қарыздарды
қамтиды;
– Монетарлық алтын дегеніміз - Ұлттық Банкке тиесілі, кемінде 995/1000 жұқа алтыннан
жасалған стандартты алтын құймалар мен монеталар, сондай-ақ шетелдерде анықталмаған алтын
шоттар.
Ақша-кредит органдарының халықаралық резервтердегі және валюталық өтімділіктегі алдағы өзгерістерді бағалау 4 бөлімнен тұрады:
Бірінші бөлімде Қазақстан Республикасының халықаралық резервтерінің құрамы туралы ақпарат және
Ұлттық Банктің шетелдік валютадағы резервтік емес активтері туралы мәліметтер келтірілген.
Екінші бөлімде шетел валютасын жұмсаудың негізгі бағыттары, оның ішінде сыртқы борыш бойынша
төлемдер мен оны толтыру көздері сипатталады.
Үшінші бөлімде Ұлттық Банктің валюталық резервтеріндегі шартты активтер мен міндеттемелерді
орындауға байланысты алдағы 12 айда болатын өзгерістер туралы ақпаратты қамтиды.
Төртінші бөлімде бірінші бөлімдегі жекелеген баптардың есебін нақтылау үшін анықтама ақпарат
берілген.
деректерді қалыптастырудың әдіснамалық негізі - «Халықаралық валюта қорының төлем балансы және халықаралық инвестициялық позициялар жөніндегі нұсқаулығының» (ТБН6) алтыншы басылымы және «Халықаралық валюталық резервтер мен шетел валютасындағы өтімділіктің нұсқаулығы. Мәліметтерді ұсыну нысаны: басқару принциптері»(2013).
Қазақстан Республикасының халықаралық резервтеріне Ұлттық Банк тиімді басқаратын (кез келген уақытта пайдалануға болатын) активтер ғана кіреді. Ұлттық қордың активтері дегеніміз - Ұлттық Банктің басқаруына берілген мемлекеттік сектордың (Үкіметтің) активтері. Сондықтан Ұлттық қор активтерін инвестициялауға байланысты талаптар халықаралық резервтерге кірмейді.
Шетелдік банктердегі корреспонденттік және депозиттік шоттар түріндегі барлық резервтік активтер, бағалы қағаздар нарығында өтімділігі жоғары және айналымдағы қысқа мерзімді несиелер, репо түріндегі өтімді активтер, монетарлық алтын, арнайы қарыз алу құқығы, резерв ХВҚ-дағы орны. Қаржы туынды құралдарымен байланысты шетелдік валютадағы талаптар да елдің халықаралық резервтеріне енгізілген.
Халықаралық резервтер бейрезиденттерге қойылатын талаптардың балансы есептері негізінде бағаланады. Қабылданған бухгалтерлік есеп практикасында активтердің құны нарықтық бағамен есепке алынады. Ұлттық Банктің қоймаларындағы монетарлық алтын күн сайын Лондондағы құймалар нарығы қауымдастығының (LBMA) таңертеңгі фиксингін қолдана отырып бағаланады.
Валюта бағамдары:Резервтік активтер тиісті күндегі халықаралық нарықтардың бағамдарына балама бағамдар бойынша АҚШ долларына айырбасталады.
Есептеу және қайта бағалау жиілігі:халықаралық резервтер туралы мәліметтер күн сайын есептеледі және жинақталады. Ұлттық Банктің жеке меншігіндегі бағалы қағаздарды қайта бағалау күн сайын, ал сыртқы басқарудағы бағалы қағаздарды қайта бағалау ай сайын жүзеге асырылады.
Ұлттық Банктің балансы және басқа ішкі есептері, сыртқы басқарушылардың есептері және мемлекеттік органдардың деректері.
болмайды.
жоқ.
жоқ.
Қарауылова Гульмира Сайлаубекқызы ханым
Қазақстан Республикасы Стратегиялық даму және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы
Қызмет көрсету және энергетика статистикасы департамент директоры
010000 Қазақстан, Астана қ.
Есіл өзеннің сол жағалауы, Мәңгілік ел 8, Министрліктер үйі, 4 кіреберіс
8 (7172) 74-90-60
«Қазақстан Республикасының сыртқы саудасы» статистикалық жинағын мемлекеттік және орыс
тілдерінде.
Ай сайынғы «Еуразиялық экономикалық одақ мүше-мемлекеттермен тауарлардың өзара саудасы және
сыртқы саудасы туралы» статистикалық бюллетені мемлекеттік және орыс тілдерінде.
Телефон: 7 (7172)749295, факс: 7 (7172) 749546 немесе электрондық поштаның мекенжайы:
e.stat@aspire.gov.kz
Барлық жарияланымдар Ұлттық статистика бюросы сайтында http://www.stat.gov.kz орналастырылған
Қазақстанның ұлттық жиынтық деректерінің беті (ДТСБ)
Деректер мың АҚШ долларында таратылады.
Дерекнама: Ұлттық бюро статистикасының 1-КО (айлық) нысаны жалпымемлекеттік статистикалық
байқауының тауарлардың өзара сауда статистикасы бойынша және ҚР Қаржы министрлігі Мемлекеттік
кірістер комитетінің тауарларға декларацисы негізінде сыртқы сауда статистикасы бойынша
Ай сайын, жыл сайын
Есепті кезеңнен кейінгі 45 күні
Алдағы он екі айға жарияланымдардың нақты күндерін хабарлайтын деректердің тарату күнтізбелігі ҰБС сайтында (http://www.stat.gov.kz) орналастырлыған.
Барлық мүдделі тараптарға арналаған біржолы жариялымДеректер барлық мүдделі тараптарға біржолы ҰБС сайтына (http://www.stat.gov.kz) ай сайынғы журналдың «Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуы» және басқа жарияланымдардың жариялымы арқылы ұсынылады.
2010 ж. 19 наурыздағы «Мемлекеттік статистика туралы» Заңынан сәйкес ҰБС кәсіптік тәуелсіздігіне
ие болатын, жинау бойынша статистикалық қызметін, ресми статистикалық ақпаратты өңдеуін жүзеге
асырады және мемлекеттік статистика шеңберінде мемлекеттік саясатын іске асыруда және
жетілдіруде құзыретке ие болады.
«Мемлекеттік статистика туралы» Заңның 8-бабы бастапқы деректердің құпиялылық және қорғалу
кепілдіктерін қамтамасыз ету және мемлекеттік статистика органдарымен тек қана статистикалық
ақпаратты түзу мақсатында пайдаланады.
27-бап Қазақстан Республикасының мемлекеттік статистика саласындағы заңнамасын бұзу
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады. Мемлекеттік
статистика қызметкерлері алғашқы статистикалық деректерді жоғалтқаны, заңсыз жария еткені үшін
жауапты болады.
17-бапқа сәйкес респонденттер статистикалық байқаулар жүргізу кезінде респонденттердің
алғашқы статистикалық деректерді ұсыну графигіне және статистикалық әдіснамаға сәйкес дәйекті
алғашқы статистикалық деректерді ұсынуға міндетті.
26-бапқа сәйкес ресми статистикалық ақпарат ресми статистикалық ақпаратты тарату графигіне
сәйкес статистикалық жұмыс жоспарында көзделген көлемде таратылуға жатады.
«Мемлекеттік статистика туралы» Заңы және ресми статистикалық терең принциптері ҰБС
(http://www.stat.gov.kz) бетінде орналастырылған.
Мемлекеттік басқарма органдары деректерге шығару алдында ішкі қолжетімділігі қаралмаған.
Статистикалық деректерді шығару кездері бойынша дайындалған министрліктердің түсініктемелерін бөлуМинистрліктердің ескертулері деректердің шығару кездері бойынша қаралмаған.
Әдіснамаға маңызды өзгерістер еңгізу туралы ескертпелерді жариялау және деректердің нақтылау туралы ақпаратты ұсыну
Алғашқы шығару уақытындағы деректер алдын ала болып табылады. Нақтыланған және түпкілікті
деректер жыл сайынғы «Қазақстан Республикасының сыртқы саудасы» статистикалық жинағында
жарияланады.
Деректердің мәртебесі жарияланымдарда көрсетіледі.
Экспорт және импорт бойынша деректер Еуразиялық экономикалық комиссиясы Алқасының 2018 жылғы 25 желтоқсандағы №210 Шешімімен бекітілген ЕАЭО мүше – мемлекеттердің тауарлардың өзара сауда статистикасын жүргізу бірыңғай әдіснамасына сәйкес және БҰҰ статистикалық бөлімнің «Тауарлардың халықаралық статистикасы: тұжырымдамалар мен анықтамалар, 2010 жыл» Халықаралық әдіснамасына сәйкес құрастырылады.
Ай сайынғы «Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуы» журналында ай сайын экспорт
пен импорты бойынша ағымдағы және өткен айлар мен кезеңдер бойынша жарияланады.
Жыл сайынғы «Қазақстан Республикасының сыртқы саудасы» статистикалық жинағында өткен
жылдармен салыстырып жылдық деректерін жарияланады.
Жыл сайынғы «Қазақстан цифрларда», «Статистикалық жинақ» басылымдарда тауарлардың сыртқы
тауар айналымы, экспорт және импорт бойынша деректер жарияланады.
Статистикалық жұмыстар жоспарына сәйкес ҰБС сайтында тауарлардың сыртқы тауар айналымы,
экспорт және импорт бойынша деректер жарияланады.
Тарату форматы пайдаланушылардың талаптарына сай келеді.
Асты сызылған позициялар қосымша ақпаратқа шығу гиперсвязкаларды білдіреді.
Халықаралық инвестициялық позиция
Азаматша Айгуль Бухарбаева
Халықаралық инвестициялар басқармасы
Төлем балансы департаменті
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Z05T8F6, Астана, Мәңгілік Ел даңғылы, 57 «А»
8 (7172) 77-55-40
Халықаралық инвестициялық позиция Қазақстан Республикасы резиденттерінің сыртқы қаржылық активтері мен міндеттемелерінің нақты уақыт мезетіндегі құнын көрсететін статистикалық есеп. Қазақстан Республикасының халықаралық инвестициялық позициясында есепті кезең ішіндегі қаржылық операциялар, қайта бағалау және өзге өзгерістер нәтижесінде орын алған өзгерістер көрсетіледі.
Халықаралық инвестициялық позиция резиденттердің бейрезиденттерге қатысты барлық шетелдік қаржылық активтері мен міндеттемелерін қамтиды.
Халықаралық инвестициялық позицияны қалыптастырудың әдіснамалық негізі Халықаралық валюталық қордың «Төлем балансы және халықаралық инвестициялық позиция бойынша нұсқаулықтың» 6-шы басылымы (ТБН6), 2009 ж. болып табылады.
Есепті күні қаржылық активтер мен міндеттемелердің стандартты компоненттері келесі жіктеулерді
көздейді:
– функционалды категориялар бойынша– тікелей инвестициялар, портфельді инвестициялар, туынды
қаржы құралдары және қызметкерлерге арналған акциядағы опциондар, басқа инвестициялар, резервтік
активтер;
– қаржы құралдары бойынша – капиталға қатысу құралдары және инвестициялық қорлардың
үлеспұлдары, борыштық құралдар (қолма-қол валюта және депозиттер, борыштық бағалы
қағаздар,кредиттер мен несиелер, сақтандыру, зейнетақы бағдарламалары және стандартты кепілдік
бағдарламалары,арнайы несие алу құқықтары, сауда кредиттері мен алғытөлемдер, өзге
активтер/міндеттемелер);
– институционалды секторлар бойынша – орталық банк, банктер, мемлекеттік басқару органдары,
басқа секторлар, өз кезегінде басқа секторлар – басқа қаржылық ұйымдар және қаржылық емес
ұйымдар, үй шаруашылықтары мен үй шаруашылықтарына қызмет ететін коммерциялық емес ұйымдар
(ҮШҚКЕҰ) болып екі ішкі секторға бөлінеді;
– өтеу мерзімдері бойынша (борыштық құралдар үшін) – қысқа мерзімді (алғашқы өтеу мерзімі
бір жыл және одан кем) және ұзақ мерзімді (алғашқы өтеу мерзімі бойынша бір жылдан жоғары).
Халықаралық инвестициялық позицияны қалыптастыру үшін келесі ақпарат көздері:
–банктердің, басқа қаржылық ұйымдардың және шетелдік компаниялардың филиалдары мен
мемлекеттік органдарды қоса алғандағы қаржылық емес ұйымдардың статистикалық және әкімшілік
есептері, жеке тұлғалардың әкімшілік есептері;
–Ұлттық Банк бухгалтерлік есебінің мәліметтері, сыртқы басқарушылардың және Ұлттық қордың
активтері бойынша ғаламдық кастодианның есептері;
–Ұлттық Банк респонденттердің қаржылық есептері және ақпараттың өзге көздері негізінде
жасайтын бағалау пайдаланылады.
Деректер АҚШ долларында қалыптастырылады.
Тоқсандық
Есепті кезеңнен кейінгі 90-шы күні
Ұлттық Банк ресми статистикалық ақпаратының, оның ішінде сыртқы сектор статистикасы бойынша ақпаратының таратылу күнтізбесі Ұлттық Банк сайтында орналастырылады: https://nationalbank.kz/ru/page/kalendar-rasprostraneniya-dannyh. Сонымен қатар күнтізбе Ұлттық статистика бюросының сайтында қолжетімді: https://stat.gov.kz/inf/standard/calendar.
Халықаралық инвестициялық позиция бойынша деректер орнатылған мерзімдерде Ұлттық Банк сайтында орналастырылады: https://nationalbank.kz/ru/news/mezhdunarodnaya-investicionnaya-poziciya барлық пайдаланушыларға бір мезгілде қолжетімді болады.
Халықаралық инвестициялық позиция бойынша деректерді жинау және тарату мыналармен реттеледі:
· ҚазақстанРеспубликасының “Ұлттық Банк туралы” 1995 жылғы 30 наурыздағы №2155 Заңымен.
Заңның 8-бабына сәйкес Ұлттық Банк міндеттеріне елдің төлем балансы, халықаралық
инвестициялық позициясы және сыртқы борышы бойынша статистикалық ақпаратты қалыптастыру және
тарату кіреді.
· Қазақстан Республикасы Үкіметінің “Қазақстан Республикасының төлем балансын жасау туралы”
1999 жылғы 29 қаңтардағы №71 қаулысымен.
Осы қаулыға сәйкес Ұлттық Банк төлем балансын қалыптастыру және жариялау үшін жауапты
мемлекеттік орган болып табылады және оған барлық респонденттен төлем балансы жөніндегі
статистикалық ақпаратты жинау құқығы беріледі.
· Қазақстан Республикасының “Мемлекеттік статистика туралы” 2010 жылғы 19 наурыздағы №257-IV
Заңымен.
Заңға сәйкес алғашқы статистикалық деректер құпия болып табылады және оны мемлекеттік
статистика органдары тек қана статистикалық ақпаратты түзу мақсатында пайдаланады. Мемлекеттік
статистика органдары алғашқы статистикалық деректерді жинау, өңдеу және сақтау кезінде осы
деректердің құпиялылығын қамтамасыз етеді.
· Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы 2014 жылғы 5 шілдедегі
№235-V кодексімен.
Кодексте мемлекеттік статистика органдарының, мемлекеттік статистика облысында уәкілетті
орган ведомствосының ведомстволық бағынышты ұйымдарының лауазымды тұлғасының алғашқы
статистикалық деректерді, статистикалық ақпаратты және (немесе) деректер қорларынжоғалтып алуы,
сатуы немесе өзге де заңсыз түрде жария етуі үшін жазалау шаралары көзделген.
Халықаралық инвестициялық позицияны қалыптастыру үшін Қазақстан Республикасының Төлем
балансы департаменті жауапты болып табылады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару органдары ақпаратқа ол ресми түрде жарияланғанға дейін қолжеткізе алмайды.
Статистикалық деректерді шығару кезінде министрліктер жасаған түсініктемелердің бар болуыДеректер министрліктер мен ведомстволар тарапынан қандай да болмасын түсініктемелерсіз жарияланады.
Деректерді нақтылау туралы ақпарат беру және жарияланатын деректер әдіснамасына өзгерістер енгізу туралы алдын ала хабарламаларды жариялау
Есепті кезең үшін деректерді шығару кезінде бұрын басылып шығарылған кезеңдер өзектендіріледі,
бұл есептердің немесе әдіснаманың нақтылануымен, жаңа ақпарат көздерінің пайда болуымен және
т.б. байланысты.
Деректер бір жылда екі рет қайта қаралады: қазан және сәуір айларында. Деректерді қайта
қарау есепті жылдың алдындағы екі жылды қамтиды.
Деректерді қайта қарауға қатысты түсіндірмелер жаңартылған деректермен бірге Ұлттық Банктің
«Қазақстан Республикасының төлем балансы және сыртқы борышы» тоқсандық басылымында жарияланады.
Әдіснамадағы негізгі өзгерістер пайдаланушыларға осындай өзгерістер енгізілген сәттен бастап
хабарланады.
Ұлттық Банктің ДТАС бойынша тарататын ақпаратына әдіснамалық түсіндірмелер келесі мекен-жай бойынша орналастырылған: https://nationalbank.kz/kz/news/metodologicheskiy-kommentariy/7330.
Сонымен қатар, дереккөздер туралы ақпаратты және жеке көрсеткіштерді бағалаудың әдістемелік қағидаттарын қоса алғандағы түсіндірмелер
https://nationalbank.kz/kz/news/platezhnyy-balans/rubrics/1574
мекен-жайы бойынша қолжетімді болып табылатын Ұлттық Банктің«ҚазақстанРеспубликасыныңтөлем балансы жәнесыртқыборышы»тоқсандықбасылымындажарияланады.
Ұлттық Банк халықаралық инвестициялық позицияны деректердің егжей-тегжейі түрлі деңгейде ашылған презентацияларда таратады:
– стандартты компоненттер;
– экономика секторлары бойынша;
– ағындар, қорлар мен кірістердіңкелісуі.
Одан басқа, Ұлттық Банктің сайтында тоқсан сайынғы негізде резиденттердің экономикалық қызмет түрлері, активтер мен міндеттемелердің географиялық құрылымы бойынша халықаралық инвестициялық позиция кестелері, Қазақстан резиденттерінің сыртқы міндеттемелері бойынша тоғыспалы кестелер: экономикалық қызмет түрлері мен негізгі елдер бойынша, 10 ірі инвестор-елдер мен экономикалық қызмет түрлері бойынша, сонымен қатар салыну бағыты бойынша тікелей инвестициялар кестелері орналастырылады.
Халықаралық инвестициялық позиция көрсеткіштері төлем балансы, халықаралық резервтер, сыртқы борыш статитикасы, ұлттық шоттар жүйесінің деректерімен өзара байланысқан:
–төлем балансы: төлем балансы қаржы шотының баптары халықаралық инвестициялық позициясындағы операциялар есебінен болған өзгерістерге толығымен сәйкес;
–халықаралық резервтер: деректер толық сәйкестікте болып табылады;
–сыртқы борыш: сыртқы борыш бойынша деректер халықаралық инвестициялық позициядағы туынды қаржы құралдарын қоспағанда борыштық құралдар бойынша міндеттемелермен толық сәйкестікте;
–ұлттық шоттар жүйесі: халықаралық инвестициялық позиция деректері ҰШЖ қаржы шотымен және қаржылық активтер мен міндеттемелердің балансымен толық келісілген.
Халықаралық инвестициялық позиция деректері ҚРҰБ «ҚазақстанРеспубликасыныңтөлем балансы жәнесыртқыборышы» ресмибасылымындажарияланады(тоқсан сайын).
Халықаралық инвестициялық позицияны қалыптастырудың әдіснамалық және тұжырымдамалық негізі Халықаралық валюталық қордың «Төлем балансы және халықаралық инвестициялық позиция бойынша нұсқаулықтың» 6-шы басылымы (ТБН6) болып табылады.
Халықаралық инвестициялық позиция Қазақстан Республикасы резиденттерінің сыртқы қаржылық активтері мен міндеттемелерінің нақты уақыт мезетіндегі құнын көрсететін статистикалық есеп. Қазақстан Республикасының халықаралық
инвестициялық позициясында есепті кезең ішіндегі қаржылық операциялар, қайта бағалау және өзге өзгерістер нәтижесінде орын алған өзгерістер көрсетіледі.
Институционалды бірлік егер Қазақстан Республикасының экономикалық аумағы оның басым экономикалық қызығушылығының орталығы болса, ол Қазақстан Республикасының резиденті болып табылады.
Халықаралық инвестициялық позицияда төлем балансы статистикасындағы қаржы шоты бөлігінде қолданылатын жіктеуге ұқсас жіктеу пайдаланылады. Қаржылық активтер мен міндеттемелер келесі түрде жіктеледі:
– функционалды категориялар бойынша– тікелей инвестициялар, портфельді инвестициялар, туынды қаржы құралдары және қызметкерлерге арналған акциядағы опциондар, басқа инвестициялар, резервтік активтер;
– қаржы құралдары бойынша – капиталға қатысу құралдары және инвестициялық қорлардың үлеспұлдары, борыштық құралдар (қолма-қол валюта және депозиттер, борыштық бағалы қағаздар,кредиттер мен несиелер, сақтандыру, зейнетақы
бағдарламалары және стандартты кепілдік бағдарламалары,арнайы несие алу құқықтары, сауда кредиттері мен алғытөлемдер, өзге активтер/міндеттемелер);
– институционалды секторлар бойынша – орталық банк, банктер, мемлекеттік басқару органдары, басқа секторлар, өз кезегінде басқа секторлар – басқа қаржылық ұйымдар және қаржылық емес ұйымдар, үй шаруашылықтары мен үй
шаруашылықтарына қызмет ететін коммерциялық емес ұйымдар (ҮШҚКЕҰ) болып екі ішкі секторға бөлінеді;
– өтеу мерзімдері бойынша (борыштық құралдар үшін) – қысқа мерзімді (алғашқы өтеу мерзімі бір жыл және одан кем) және ұзақ мерзімді (алғашқы өтеу мерзімі бойынша бір жылдан жоғары).
Сыртқы қаржылық активтер мен міндеттемелердің айырмасы таза инвестициялық позицияны білдіреді, ол оң (ол жағдайда ел басқа әлемге қатысты таза инвестор-кредитор болып табылады) немесе теріс (ол жағдайда таза қарыз алушы болып
табылады) болуы мүмкін.
Халықаралық инвестициялық позиция резиденттердің бейрезиденттерге қатысты барлық шетелдік қаржылық активтері мен міндеттемелерін қамтиды. Қазақстан Республикасының аумағында құрылған шетелдік компаниялардың филиалдары резиденттерге жатады. Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан халықаралық ұйымдар қызметтерінің ұзақтығына қарамастан бейрезиденттерге жатады.
Қазақстан Республикасының экономикалық аумағы Қазақстан экономикасына қатысты эксаумақты болып саналатын шетелдік мемлекеттердің елшіліктерін, консулдықтарын және басқа ресми органдарын қоспағанда, мемлекеттік шекараның ішіндегі оның географилық аумағымен сәйкес келеді.Шетелде орналасқан Қазақстан Республикасы Үкіметінің елшіліктері, консулдықтары, әскери базалары жәнебасқа ресми органдары Қазақстан Республикасының экономикалық аумағына жатады.
Сатылатын үлестік және борыштық құралдар нарықтық құны бойынша бағаланады. Сатылмайтын құралдар номиналды құны бойынша көрсетілген. Монетарлық алтын Лондон бағалы металдар нарығы қауымдастығының (LBMA) есепті күннің алдындағы
күнгі таңертеңгі фиксингті қолдану арқылы есепке алынады.
Халықаралық инвестициялық позиция деректері АҚШ долларында қалыптастырылады. Шетелдік активтер мен міндеттемелердің егер олар басқа валюталарда номинирленген болса, есепті кезеңнің басындағы және соңындағы қалдықтарын есептеген
кезде АҚШ долларына қайта есептеу Ұлттық Банктің осы күндерге орнатылған бағамдарын және кросс-бағамдарды пайдалану арқылы іске асырылады. Халықаралық инвестициялық позицияның ағындары мен қорларын келісу кезінде есепке алынатын
қаржылық операцияларды АҚШ долларына қайта есептеу Ұлттық Банктің операция жасау күніне орнатылған бағамын немесе кросс-бағамды пайдалану арқылы іске асырылады. Операция жасалу күні туралы ақпарат болмаған жағдайда тоқсандық
орташа айырбастау бағамы пайдаланылады.
Сыртқы активтер мен міндеттемелер негізінен есептеу әдісі бойынша көрсетіледі. Көрсеткіштерді агрегаттау үрдісі халықаралық стандартқа сәйкес: жазбалар Мемлекеттік органдар секторы бойынша көрсетілетін Ұлттық Банк резервтік активтеріндегі және Ұлттық қордағы туынды қаржы құралдарын есептемегенде, активтің бір түрі бойынша және міндеттемелердің бір түрі бойынша жеке сальдоналады.
Ақпарат көздері болып банктердің, басқа қаржы ұйымдарының және шетелдік компаниялардың филиалдары мен мемлекеттік органдарды қоса алғандағы қаржылық емес ұйымдардың статистикалық және әкімшілік есептері, жеке тұлғалардың әкімшілік есептері, жеке ұйымдардың қаржылық есептері, Қазақстан Ұлттық Банкінің өз бағалаулары табылады.
Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары (брокерлер, дилерлер, инвестициялық портфельді басқарушы ұйымдар, бағалы қағаздарды номиналды ұстаушылар мен тіркеушілер), банктер, бірыңғай зейнетақы жинақтау қоры ұсынатын статистикалық есептер деректері. Ұлттық қор операциялары бойынша деректер ғаламдық кастодиан есебі негізінде қалыптастырылады.
Деректер көздері болып банктердің, басқа қаржы және қаржылық емес ұйымдардың статистикалық және әкімшілік есептері, Қазақстан Ұлттық Банкінің бухгалтерлік есебінің деректері және Ұлттық қор активтері бойынша ғаламдық кастодиан есептері табылады.
Ақпарат көздері болып банктердің, басқа қаржы ұйымдарының және шетелдік компаниялардың филиалдары мен мемлекеттік органдарды қоса алғандағы қаржылық емес ұйымдардың статистикалық және әкімшілік есептері, жеке тұлғалардың әкімшілік есептері, жеке ұйымдардың қаржылық есептері, Қазақстан Ұлттық Банкінің бухгалтерлік есебінің деректері және Ұлттық қор активтері бойынша ғаламдық кастодиан есептері, Қазақстан Ұлттық Банкінің өз бағалаулары (жеке тұлғалардың операциялары бойынша) табылады.
Қазақстан Ұлттық Банкінің бухгалтерлік есебінің деректеріжәнесыртқы басқарушылардың есептері.
Экономиканың Басқа секторларының капиталға қатысумен және кірістерді қайта инвестициялаумен байланысқан тікелей инвестицияларын толығымен есепке алу үшін Ұлттық Банк компаниялардың қаржылық есептеріне, тікелей инвестициялар
бойынша ірі операциялар мен нарықтық құндары туралыталдамалы порталдар мен бұқаралық ақпарат құралдарына талдау жасайды. Сонымен қатар банктердің клиенттер төлемдері (аударымдары) туралы ақпараты пайдаланылады. Алынған нәтижелер
бойынша есептер деректері түзетілуі мүмкін.
Бағасы белгіленбейтін акциялардың және қазақстандық компаниялардың капиталына қатысудың өзге де құралдарының теріс құны келесі жағдайларды ескермегенде, нөлденеді:
компания өз қызметінің бастапқы немесе соңғы кезеңдерінде болған кезде,
компания активтерінің жоғарғы айналымдылығы кезінде теріс құн уақыттың азғантай кезеңінде орын алған жағдайда (яғни, компания активтерін оның міндеттемелері төленуге тиіс уақытқа дейін қолма-қол ақшаға аударып алу мүмкіндігі бар
болған кезде),
шетелдік акционерлер компанияның барлық міндеттемелерін (ішкі және сыртқы) өз мойындарына алған жағдайда немесе олар бойынша кепілгер ретінде саналған жағдайда.
Жеке тұлғалардың шетелдегі жылжымайтын мүліктері бойынша операциялары өзге өзгерістермен есептен шығарылады, өйткені кезең басындағы (соңындағы) қалдықтар (қорлар) бойынша ақпарат жоқ.
Жеке тұлғалардың қолма-қол шетел валютасымен операцияларын бағалау. Сондай-ақ, банктердің және Ұлттық Банктің клиенттердің төлемдері (аударымдары) туралы ақпараты пайдаланылады.
Жеке тұлғалардың қолма-қол шетел валютасымен, шетелдік бантердегі шоттары бойынша операциялары өзге өзгерістермен есептен шығарылады, өйткені кезең басындағы (соңындағы) қалдықтар (қорлар) бойынша ақпарат жоқ.
тоқсан сайынғы негізде қосымша келесі деректер таратылады:
– резиденттердің экономикалық қызмет түрлері бойынша, активтер мен міндеттемелердің географиялық құрылымы бойынша халықаралық инвестициялық позиция,
– экономикалық қызмет түрлері мен негізгі елдер бойынша, 10 ірі инвестор-елдер мен экономикалық қызмет түрлері бойынша Қазақстан резиденттерінің сыртқы міндеттемелері бойынша тоғыспалы кестелер,
– салыну бағыты бойынша тікелей инвестициялар кестелері.
Есепті деректердің тоқсан сайынғы жариялануы «Қазақстан Республикасының төлем балансы және сыртқы борышы» басылымындағы талдамалық түсіндірмелермен толықтырылады.
Внешний долг
Азаматша Айгуль Бухарбаева
Халықаралық инвестициялар басқармасы
Төлем балансы департаменті
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Z05T8F6, Астана, Мәңгілік Ел даңғылы, 57 «А»
8 (7172) 77-55-40
Есепті күніндегі сыртқы борыш Қазақстан Республикасы резиденттерінің бейрезиденттер алдындағы негізгі борышы мен/немесе сыйақыны болашақта өтеуді талап ететін ағымдағы шартсыз міндеттемелерінің өтелмеген сомасын білдіреді.
Сыртқы борыш бойынша деректер берешектің қандай валютада номинирленгеніне қарамастан, Қазақстан Республикасының барлық институционалды экономикалық секторларының бейрезиденттер алдындағы берешегін қамтиды. Мерзімі өтіп кеткен берешек ол пайда болған құрал құрамында есепке алынады.
Сыртқы борыштың негізгі сипаттамасы борышкердің негізгі борышты және/немесе сыйақыны төлеу міндеттемесі болып табылады, сондықтан оның құрамына келесілер кірмейді: капиталға қатысу, туынды қаржы құралдары, кепілдемелер және өзге шартты міндеттемелер.
Сыртқы борыш статистикасын қалыптастыру үшін әдіснамалық негіз Халықаралық валюталық қордың «Сыртқы борыш статистикасы: құрастырушылар мен қолданушыларға арналған нұсқаулығы» 2013ж., сонымен қатар – «Төлем балансы және халықаралық инвестициялық позиция бойынша нұсқаулықтың»алтыншы басылымы (ТБН6), 2009 ж. болып табылады.
Есепті күндегі сыртқы борыштың жай-күйі туралы деректер келесі негізгі жіктеулерді көздейді:
– институционалды секторлар бойынша – мемлекеттік басқару органдары, орталық банк,
банктер, басқа секторлар, фирмааралық берешек;
– өтеу мерзімдері бойынша – қысқа мерзімді (алғашқы өтеу мерзімі бір жыл және одан кем
немесе талап ету бойынша өтелетін) және ұзақ мерзімді (алғашқы өтеу мерзімі бойынша бір
жылдан жоғары);
– борыштық құралдардың түрлері бойынша – қолма-қол валюта және депозиттер, борыштық
бағалы қағаздар,кредиттер мен несиелер, сауда кредиттері мен алғытөлемдер, өзге
міндеттемелер, арнайы несие алу құқықтары.
Сыртқы борышты қалыптастыру үшін ақпарат көздері болып келесілер табылады:
–банктердің, басқа қаржылық ұйымдардың және шетелдік компаниялардың филиалдары мен
мемлекеттік органдарды қоса алғандағы қаржылық емес ұйымдардың статистикалық және әкімшілік
есептері, жеке тұлғалардың әкімшілік есептері;
–Ұлттық Банк бухгалтерлік және өзгеесептерініңдеректері.
Деректер АҚШ долларында қалыптастырылады.
Тоқсандық
Есепті кезеңнен кейінгі 90-шы күні
Ұлттық Банк ресми статистикалық ақпаратының, оның ішінде сыртқы сектор статистикасы бойынша
ақпаратының таратылу күнтізбесі Ұлттық Банк сайтында орналастырылады: https://nationalbank.kz/ru/page/kalendar-rasprostraneniya-dannyh
Сонымен қатар күнтізбе Ұлттық статистика бюросының сайтында қолжетімді: https://nationalbank.kz/ru/page/kalendar-rasprostraneniya-dannyh.
Сыртқы борыш бойынша деректер орнатылған мерзімдерде Ұлттық Банк сайтында орналастырылады: https://nationalbank.kz/ru/news/vneshniy-dolg және барлық пайдаланушыларға бір мезгілде қолжетімді болады.
Сыртқы борыш бойынша деректерді жинау және тарату мыналармен реттеледі:
· Қазақстан Республикасының “Ұлттық Банк туралы” 1995 жылғы 30 наурыздағы №2155 Заңымен.
Заңның 8-бабына сәйкесҰлттық Банк міндеттеріне елдің төлем балансы, халықаралық
инвестициялық позициясы және сыртқы борышы бойынша статистикалық ақпаратты қалыптастыру және
тарату кіреді.
· Қазақстан Республикасы Үкіметінің “Қазақстан Республикасының төлем балансын жасау
туралы” 1999 жылғы 29 қаңтардағы №71 қаулысымен.
Осы қаулыға сәйкес Ұлттық Банк төлем балансын қалыптастыру және жариялау үшін жауапты
мемлекеттік орган болып табылады және оған барлық респонденттен төлем балансы жөніндегі
статистикалық ақпаратты жинау құқығы беріледі.
· Қазақстан Республикасының “Мемлекеттік статистика туралы” 2010 жылғы 19 наурыздағы
№257-IV Заңымен.
Заңға сәйкес алғашқы статистикалық деректер құпия болып табылады және оны мемлекеттік
статистика органдары тек қана статистикалық ақпаратты түзу мақсатында пайдаланады.
Мемлекеттік статистика органдары алғашқы статистикалық деректерді жинау, өңдеу және сақтау
кезінде осы деректердің құпиялылығын қамтамасыз етеді.
· Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы 2014 жылғы 5 шілдедегі
№235-V кодексімен.
Кодексте мемлекеттік статистика органдарының, мемлекеттік статистика облысындау әкілетті
орган ведомствосының ведомстволық бағынышты ұйымдарының лауазымды тұлғасының алғашқы
статистикалық деректерді, статистикалық ақпаратты және (немесе) деректерқорларын
жоғалтыпалуы, сатуы немесе өзге де заңсыз түрде жария етуі үшін жазалау шаралары көзделген.
Сыртқы борыш статистикасын қалыптастыру үшін Қазақстан Республикасының Төлем балансы
департаменті жауапты болып табылады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарына ақпарат ресми жарияланған кезге дейін қол жетімді емес..
Деректер министрліктер мен ведомстволардың ескертуінсіз жарияланады.
Мәліметтерді нақтылау туралы ақпарат беру және жарияланған мәліметтер әдістемесіндегі өзгерістер туралы алдын ала хабарламаларды жариялау
Есепті кезең үшін деректерді шығару кезінде бұрын басылып шығарылған кезеңдер
өзектендіріледі, бұл есептердің немесе әдіснаманың нақтылануымен, жаңа ақпарат көздерінің
пайда болуымен және т.б. байланысты.
Деректер бір жылда екі рет қайта қаралады: қазан және сәуір айларында. Деректерді қайта
қарау есепті жылдың алдындағы екі жылды қамтиды.
Деректерді қайта қарауға қатысты түсіндірмелер жаңартылған деректермен бірге Ұлттық
Банктің «Қазақстан Республикасының төлем балансы және сыртқы борышы» тоқсандық басылымында
жарияланады.
Әдіснамадағы негізгі өзгерістер пайдаланушыларға осындай өзгерістер енгізілген сәттен
бастап хабарланады.
Ұлттық Банктің ДТАС бойынша тарататын ақпаратына әдіснамалық түсіндірмелер келесі мекен-жай бойынша орналастырылған: https://nationalbank.kz/ru/news/vneshniy-dolg. Сонымен қатар, дереккөздер туралы ақпаратты және жеке көрсеткіштерді бағалаудың әдістемелік қағидаттарын қоса алғандағы түсіндірмелер https://nationalbank.kz/ru/news/platezhnyy-balans/rubrics/1574 мекен-жайы бойынша қолжетімді болып табылатын Ұлттық Банктің «Қазақстан Республикасының төлем балансы және сыртқы борышы»тоқсандық басылымында жарияланады. Сыртқы борыштың абсолютті және салыстырмалы параметрлері тоқсан сайын https://nationalbank.kz/ru/news/statisticheskiy-byulleten/rubrics/1556 мекен-жайы бойынша қолжетімді Ұлттық Банктің «Статистикалық бюллетень» басылымында жарияланады.
Ұлттық Банк сыртқы борыш статистикасын деректердің егжей-тегжейі түрлі деңгейде ашылған
презентацияларда таратады:
– стандартты компоненттер;
– талдамалық ұсыным;
– таза сыртқы борыш;
– ағындар мен қорлардың келісуі;
–сыртқы борыштың абсолютті және салыстырмалы параметрлері.
Одан басқа, Ұлттық Банктің сайтында тоқсан сайынғы негізде кредитор елдер, қарыз
алушылардың салалары, кредиторлар мен қарыз алушылар секторлары, сыйақы мөлшерлемелері,
міндеттемелердің валютасы, өтеуге дейін қалған мерзім бойынша сыртқы борыш кестелері, сыртқы
борышқа қызмет көрсету бойынша төлемдер кестесі, сонымен қатар эмиссия орны бойынша
резиденттер шығарған және бейрезиденттерге тиесілі борыштық бағалы қағаздар; сыртқы
қарыздарды тарту шарттары; кеңейтілген айқындаудағы мемлекеттік сектордың сыртқы борышы
бойынша кестелер орналастырылады.
Сыртқы борыш көрсеткіштері халықаралық инвестициялық позиция статистикасының
деректерімен өзара байланысқан: сыртқы борыш бойынша деректер халықаралық инвестициялық
позициядағы туынды қаржы құралдарын қоспағанда борыштық құралдар бойынша міндеттемелермен
толық сәйкестіктеболып табылады.
Сыртқы борыш деректері ҚРҰБ«Статистикалық бюллетень» (ай сайын), «Қазақстан
Республикасының төлем балансы және сыртқы борышы» (тоқсан сайын)ресми басылымында және
Қазақстан Ұлттық Банкінің Жылдық есебінде жарияланады.
Сыртқы борыш статистикасын қалыптастырудың әдіснамалық және тұжырымдамалық негізі «Сыртқы борыш статистикасы: құрастырушылар мен қолданушыларға арналған нұсқаулығы», «Мемлекеттік сектор борышының кеңейтілген айқындаудағы статистикасы: құрастырушылар мен қолданушыларға арналған нұсқаулығы»халықаралық ұйымдардың біріккен құжаты, сонымен қатар Халықаралық валюталық қордың «Төлем балансы және халықаралық инвестициялық позиция бойынша нұсқаулықтың» 6-шы басылымы (ТБН6) болып табылады.
Есепті күніндегі сыртқы борыш Қазақстан Республикасы резиденттерінің бейрезиденттер
алдындағы негізгі борышы мен/немесе сыйақыны болашақта өтеуді талап ететін ағымдағы шартсыз
міндеттемелерінің өтелмеген сомасын білдіреді.
Институционалды бірлік егер Қазақстан Республикасының экономикалық аумағы оның басым
экономикалық қызығушылығының орталығы болса, ол Қазақстан Республикасының резиденті болып
табылады.
Қолданылатын жіктеу жүйесі «Сыртқы борыш статистикасы: құрастырушылар мен қолданушыларға
арналған нұсқаулығы» халықаралық ұйымдардың құжатында мазмұндалған талаптарға сәйкес келеді.
Сыртқы борыш деректері келесі түрде жіктеледі:
– Институционалды секторлар бойынша– мемлекеттік басқару органдары, орталық банк,
банктер, басқа секторлар, фирмааралық берешек.
Басқа секторлардың үлестес кредиторлар алдындағы борыштық міндеттемелері (фирмааралық
берешек) туралы деректер жеке позицияға бөлініп шығарылады, олар өз кезегінде келесілерге
бөлінеді:
– қазақстандық тікелей инвестициялау кәсіпорындарының шетелдік тікелей инвесторлар
алдындағы міндеттемелері;
– қазақстандық тікелей инвесторлардың тікелей инвестициялау кәсіпорындары алдындағы
міндеттемелері (кері инвестициялау);
– қазақстандық кәсіпорындардың шетелдік тел кәсіпорындардың алдындағы міндеттемелері.
– Өтеу мерзімдері бойынша – қысқа мерзімді (алғашқы өтеу мерзімі бір жыл және одан кем
немесе талап ету бойынша өтелетін) және ұзақ мерзімді (алғашқы өтеу мерзімі бойынша бір
жылдан жоғары).
– Борыштық құралдардың түрлері бойынша – қолма-қол валюта және депозиттер, борыштық
бағалы қағаздар,кредиттер мен несиелер,арнайы несие алу құқықтары,сауда кредиттері мен
алғытөлемдер, өзге міндеттемелер (сақтандыру, зейнетақы бағдарламалары және стандартты
кепілдік бағдарламаларын қамтиды).
– Сектор бойынша: кеңейтілген айқындаудағы мемлекеттік және жекеге – кеңейтілген
айқындаудағы мемлекеттік секторға орталық банк, мемлекеттік басқару органдары, мемлекеттік
сектор тура немесе жанама түрде капиталға қатысу үлесі 50 пайыздан асатын немесе өзге
тәсілмен бақылайтын банктер және басқа секторлар жатады. Қалған банктер мен басқа секторлар
жеке секторға жатады.
Сыртқы борыш статистикасы экономиканың барлық секторларының бейрезиденттер алдындағы берешегінің ол берешектің қандай валютада номинирленгеніне қарамастан барлық түрін қамтиды. Сыртқы борыш статистикасына сонымен қатар мерзімі өтіп кеткен берешек туралы деректер де қосылады, ол өзі пайда болған қаржы құралыбойынша есепке алынады. Сыртқы борыш кепілдіктер мен өзге шартты міндеттемелерді, онымен қатар капиталға қатысу құралдарын (борыштық бағалы қағаздар позициясына қосылатын бейрезиденттерге тиесілі артықшылықты акцияларды есептемегенде) қамтымайды.
Қазақстан Республикасының экономикалық аумағы Қазақстан экономикасына қатысты эксаумақты болып саналатын шетелдік мемлекеттердің елшіліктерін, консулдықтарын және басқа ресми органдарын қоспағанда, мемлекеттік шекараның ішіндегі оның географилық аумағымен сәйкес келеді.Шетелде орналасқан Қазақстан Республикасы Үкіметінің елшіліктері, консулдықтары, әскери базалары және басқа ресми органдары Қазақстан Республикасының экономикалық аумағына жатады.
Сатылатын борыштық құралдар нарықтық құны бойынша бағаланады. Сатылмайтын құралдар номиналды
құны бойынша көрсетілген.
Сыртқы борыш деректері АҚШ долларында қалыптастырылады. Шетелдік міндеттемелердің егер
олар басқа валюталарда номинирленген болса, есепті кезеңнің басындағы және соңындағы
қалдықтарын есептеген кезде АҚШ долларына қайта есептеу Ұлттық Банктің осы күндерге
орнатылған бағамдарын және кросс-бағамдарды пайдалану арқылы іске асырылады. Сыртқы борыштың
ағындары мен қорларын келісу кезінде есепке алынатын қаржылық операцияларды АҚШ долларына
қайта есептеу Ұлттық Банктің операция жасау күніне орнатылған бағамын немесе кросс-бағамды
пайдалану арқылы іске асырылады. Операция жасалу күні туралы ақпарат болмаған жағдайда
тоқсандық орташа айырбастау бағамы пайдаланылады.
Сыртқы борыштық міндеттемелер негізінен есептеу әдісі бойынша көрсетіледі. Жарияланған, бірақ төленбеген дивидендтер бойынша берешек қосылады.
Ақпарат көздері болып банктердің статистикалық есептері және Ұлттық Банктің бухгалтерлік есебінің деректері табылады.
Борыштық бағалы қағаздар:Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары (брокерлер, дилерлер, инвестициялық портфельді басқарушы ұйымдар, бағалы қағаздарды номиналды ұстаушылар мен тіркеушілер), банктер және қазақстандық эмитенттер ұсынатын статистикалық есептер деректері. Ұлттық қор операциялары бойынша деректер ғаламдық кастодиан есебі негізінде қалыптастырылады.
Кредиттер мен несиелер:Ақпарат көздері болып банктердің, басқа қаржы ұйымдарының және шетелдік компаниялардың филиалдары мен мемлекеттік органдарды қоса алғандағы қаржылық емес ұйымдардың статистикалық және әкімшілік есептері, жеке тұлғалардың әкімшілік есептері, Қазақстан Ұлттық Банкінің бухгалтерлік есебінің деректері табылады.
Сауда кредиттері мен алғытөлемдер:Ақпарат көздері болып қаржылық емес ұйымдардың статистикалық және әкімшілік есептері табылады.
Өзге міндеттемелер:Ақпарат көздері болып банктердің, басқа қаржы ұйымдарының және шетелдік компаниялардың филиалдары мен мемлекеттік органдарды қоса алғандағы қаржылық емес ұйымдардың статистикалық және әкімшілік есептері, жеке тұлғалардың әкімшілік есептері, жеке ұйымдардың қаржылық есептері, Қазақстан Ұлттық Банкінің бухгалтерлік есебінің деректері және Ұлттық қор активтері бойынша ғаламдық кастодиан есептері табылады.
Банктердің және Ұлттық Банктің клиенттердің төлемдері (аударымдары) туралы ақпараты пайдаланылады.
тоқсан сайынғы негізде қосымша келесі деректер таратылады:
– кредитор елдербойынша сыртқы борыш;
– қарыз алушылардың салаларыбойынша сыртқы борыш;
– кредиторлар мен қарыз алушылар секторларыбойынша сыртқы борыш;
– сыйақы мөлшерлемелерібойынша сыртқы борыш;
– міндеттемелердің валюталарыбойынша сыртқы борыш;
– эмиссия орны бойынша резиденттер шығарған және бейрезиденттерге тиесілі борыштық
бағалы қағаздар;
– өтеуге дейін қалған мерзім бойынша сыртқы борыш;
– сыртқы борышқа қызмет көрсету бойынша төлемдер кестесі.
Осыған ұқсас көріністегі талдамалық ақпарат кеңейтілген айқындаудағы мемлекеттік
сектордың сыртқы борышы бойынша да қолжетімді.
Есепті деректердің тоқсан сайынғы жариялануы «Қазақстан Республикасының төлем балансы және сыртқы борышы» басылымындағы талдамалық түсіндірмелермен толықтырылады.
Сыйақы ставкаларының статистикасы
Абдрахманов Алмат Бахытжанович
Қаржы нарығының статистикасы департаменті
Ақша-кредит статистикасы басқармасының бастығы
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Z05T8F6, Астана, Мәңгілік Ел даңғылы, 57 «А»
8 (7172) 77-55-58
Келесі деректерге таратылады:
(1) Мемлекттік бағалы қағаздардың жылдық кірістілігі: қысқа мерзімді, орта мерзімді,
ұзақ мерзімді және индекстелген қазнашылық міндеттемелердің
(2) ҚҰБ-нің ставкалары: базалық мөлшерлеме, қайта қаржыландыру ставкасы, овернайт
ставкасы және кері РЕПО операциялары бойынша ставка.
(3) Банк аралық нарықтың қысқа мерзімді ставкалары (кредиттік және депозиттік).
(4) Коммерциялық банктердің теңгеде және АҚШ долларында берген (айда) кредиттері
(мезгілі бойынша және жеке тұлғалармен заңды тұлғалар бойынша, салалар мен кредит беру
объектілеріне бойынша, ипотекалық кредит беру бойынша, шағын бизнес бойынша және тұтыну
мақсатына берілген кредиттер бойынша нақтыланған) бойынша орташа өлшемді ставкалары; және
коммерциялық банктердің, валюта түрлері бойынша (теңге және АҚШ доллары), депозиттердің
түрлері бойынша (сұранымды және мерзімдік), салымшылардың түрлері бойынша (жеке және заңды
тұлғалар) және мерзімдері бойынша нақтыланған депозиттері (айда) бойынша орташа өлшемді
ставкалары.
Ақша-несие саясатының құралдары бойынша белгіленімдердің деңгейі:
1. базалық мөлшерлеме
2. қайта қаржыландыру ставкасы
3. овернайт ставкасы
4. кері РЕПО операциялары бойынша ставкалар
Ресми базалық мөлшерлеме Ұлттық Банк ақша нарығының жалпы жағдайына, заемдар бойынша сұраныс
пен ұсынысқа, инфляцияның мен инфляциялық үмітету деңгейіне байланысты белгілейді.
Күн сайынғы: овернайт және кері РЕПО операциялары бойынша ресмиставкалар, мемлекеттік
бағалы қағаздар бойынша ставкалар;
Ай сайынғы: коммерциялық банктердің клиенттерге берген кредиттері бойынша және
коммерциялық банктердің клиенттерден тартқан депозиттері бойынша ставкалар; банк аралық
нарықтың қысқа мерзімді ставкалары.
Күн сайынғы ставкалар үшін қолданылмайды.
Ай сайынғы ставкалар үшін: кредит пен депозит бойынша – 30-шы күні.
Күн сайынғы деректер күнбе-күн беріледі.
Барлық мүдделі жақтар үшін бір уақытта жариялауДеректер ҚҰБ-нің веб-сайтында таратылады және айлық «Статистикалық бюллетеньде» жарияланады.
Ақша-кредит статистикасын жасау жұмыстары Қазақстан Республикасының «Ұлттық Банкі туралы» Заңының 7-ші және 8-ші бабтарына және Қазақстан Республикасының «Банктер және банк қызметі туралы» Заңының 54-ші бабына сәйкес жүргізіледі, олзаңдар «екінші деңгейдегі банктер Қазақстанның Ұлттық Банкінің сұрауы бойынша, өз құзыреті шегінде бағытталған өзінің қаражаттары туралы ақпараттың қайсысында, оның ішінде Қазақстан Республикасынан тыс қаражаттары туралы да, тартылған депозиттері мен берген кредиттерінің мөлшері, жасалған және жасалып жатқан банк операциялары және басқа да мәліметтерді, банк құпиясын құрайтын мәліметтерді қоса, беруге міндетті».
Қазақстан Республикасының «Ұлттық Банкі туралы» Заңының 8-ші бабына сәйкес Ұлттық Банктің міндетінің бірі қаржы нарығына шолу жасау, ақша-кредит және банк статистикасы туралы статистикалық ақпаратты қалыптастыру және тарату. Респондентер туралы ақпараттың құпиялылығын Қазақстан Республикасының «Банктер және банк қызметі туралы» Заңының 54-ші бабы белгілейді: «Уәкілетті органның қызметкерлері осы баптың 2 және 3-тармақтарында белгіленген құқықтарды іске асыру барысында алынған мәліметтерді жария еткені не үшінші тұлғаларға бергені үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады».
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің» 501-ші бабы «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 8-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда, мемлекеттік статистика органдары, мемлекеттік статистика саласындағы уәкілетті орган ведомствосының ведомстволық бағыныстағы ұйымы лауазымды адамының респондентті сәйкестендіруге мүмкіндік беретін бастапқы статистикалық деректерді, статистикалық ақпаратты және (немесе) дерекқорларды жоғалтуы, сатуы, беруі немесе өзге де заңсыз жария етуі» айыппұлдық ықпалшараларды қарастырады.
ҚҰБ-нен тыс пайдаланушылар ресми басылымға дейін деректерді пайдалана алмайды.
Жарияланатын деректер түпкілікті, шамалы өзгерістердің болуы ықтимал. Әдістемедегі барлық негізгі өзгерістер енгізілгенге дейін алдын-ала беріледі.
Сыйақы ставкалары статистикасының әдістемесі қысқаша түсініктеме түрінде айлық «ҚҰБ-нің Статистикалық бюллетені» басылымында жарияланады.
ҚҰБ-нің веб-сайтында (http://www.nationalbank.kz) қайтақаржыландыру ставкасы, банк аралық
нарықтағы ставкалар, мемлекттік бағалы қағаздар бойынша кірістілік, кері РЕПО операциялары
бойынша ставкалар, ҚҰБ-дегі депозиттер (оның ішінде овернайт) бойынша ставкалар
орналастырылады.
Статистикалық Бюллетеньде айлық деректер:
(1) соңға 5 жылдағы ресми ставкалар бойынша, қайта қаржыландыру ставкасын, овернайт
ставкасын, кері РЕПО операциялары бойынша ставкаларын есепке ала,
(2) соңғы 5-6 жылдарда банк аралық нарықтағы кредиттер мен депозиттер бойынша ставкалар
әр-түрлі мерзімдері бойынша,
(3) соңға 4-6 жылдарда коммерциялық банктер клиенттерінің кредиттері мен депозиттері
бойынша,
(4) соңғы 5 жылдарда мемлекеттік бағалы қағаздардың кірістілігі әр-түрлі айналыс
мерзімдері бойынша жарияланады.
«ҚҰБ-нің Жылдық есебінде» клиенттердің депозиттері бойынша ставкалар графикалық түрде
жарияланады.
ҚРҰБ статистикалық бюллетені қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде.
Айырбастау бағамдары
Абдрахманов Алмат Бахытжанович
Қаржы нарығының статистикасы департаменті
Ақша-кредит статистикасы басқармасының бастығы
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Z05T8F6, Астана, Мәңгілік Ел даңғылы, 57 «А»
8 (7172) 77-55-58
Деректер келесі айырбастау бағамдары бойынша беріледі:
(1) KZT-нің 39 негізгі валюталарға және SDR-ға қарсы ресми айырбастау бағамдары күнсайын
белгіленеді. Теңгенің АҚШ долларына қарсы ресми бағамы жұмыс күнінің алдындағы күні Алматы
уақытымен 15.00 сағатта Қазақстан Қор биржасының таңертеңгі (негізгі) сессиясында қалыптасқан
теңгенің АҚШ долларына қарсы орташа өлшемді биржалық бағамы негізінде анықталады. Теңгенің өзге
валюталарға қарсы бағамы жұмыс күнінің алдындағы күні Алматы уақытымен 15.00 сағатта қалыптасқан
кросс-бағамдар арқылы есептеледі. Ресми айырбастау бағамдары шетел валютасын осы бағам бойынша
Ұлттық Банктің сатып алу немесе сату міндеттемесінсіз, белгіленеді.
(2) Күн сайынғы биржалық сауда-саттықта (таңертеңгі сессияда) қалыптасқан орташа өлшемді
нарықтық бағамды Қазақстан Қор Биржасы (KASE) Интернет арқылытаратады.
(3) Орташа өлшемді нарықтық бағамдар және таңертеңгі сессиядағы сауда-саттық бойынша есеп
айырысу күні «tod» жабылу бағамдары, және де есеп айырысу күндері «tom» және «спот» орташа
өлшемді бағамдары.
(4) Форвард ставкалары бойынша деректер қолда жоқ.
Ресми бағамдар – күнбе-күн ҚҰБ-нің сайтында, нарықтық бағамдар – күнбе-күн Қор биржасының сайтында www.kase.kz.
Ресми бағамдар сауда-саттық өткен күннен кейінгі келесі күні; нарықтық бағамдар –сауда-саттық өткен күні.
Қолданылмайды. Деректер күн сайын таратылады.
Барлық мүдделі жақтар үшін бір уақытта жариялауКүн сайынғы деректер барлық мүдделі жақтар үшін бір уақытта Интернет торындағы Ұлттық Банктің сайтында (http://www.nationalbank.kz) және KASE сайтында (http://www.kase.kz) таратылады.
Ақша-несие статистикасын жинауды реттейтін заңдар мен заң актілері Ұлттық Банктің сайтында
(http://www.nationalbank.kz) жарияланады.
Ұлттық Банк ресми айырбастау бағамдары бойынша деректерді күн сайын жариялайды.
Деректермен ҚҰБ-тен тыс пайдаланушылар олардың ресми басылымына дейін пайдалана алмайды.
Әдістемеге енгізілген негізгі өзгерістер Статистикалық бюллетенде жаңа әдістеме негізінде деректерге ескерту ретінде жарияланады және барлық мүдделі тұлғалар үшін пайдалануға беріледі.
Жарияланған деректер түпкілікті және қайта қаралмайды.
Ресми және нарық бағамдарын есептеу туралы әдістеме түсініктемелер қазақ, орыс тілдерінде ай сайыншығарылатын «ҚҰБ-нің Статистикалық бюллетенінде» жарияланады.
ҚҰБ-нің айлық Статистикалық бюллетенінде негізгі валюталардың ресми және нарық бағамдар бойынша соңғыжылдың ай сайынғы деректері, ағымдағы жыл мен оның алдындағы екі жылдың тоқсандық деректері және соңғы 6 жыл бойынша жылдық деректер жарияланады. Сонымен қатар АҚШ доллары, ЕУРО жәнересейрублініңайырбастаубағамдары бойынша егжей-тегжейлі деректер бар.
Қазақ, орыс және ағылшын тілдеріндегі ҚҰБ статистикалық бюллетені ҚҰБ-нің сайтында www.nationalbank.kz «ҚҰБ-нің ресми жарияланымдары» тарауында орналастырылады.
Басқалар:Қазақ, орыс және ағылшын тілдеріндегі «Жылдық Есеп»
