Соңғы бес жылда орташа жалақы 1,9 рет өсті, әйелдердің жалақысы ерлерге қарағанда жылдам қарқынмен өсті.

2022 жылы өңірлік бөліністе ең жоғары орташа айлық атаулы жалақы Атырау облысында белгіленді, ол 523 210 теңгені, Маңғыстау облысында – 459 953 теңгені, Астана қаласында – 409 021 теңгені құрды.

Өткен жылмен салыстырғанда ең жоғары өсім Ұлытау облысында – 36,9%-ға, Маңғыстау облысында – 31,6%-ға және Атырау облысында – 28,8%-ға тіркелді.

Ең төменгі жалақы Солтүстік Қазақстан облысында – 227 021 теңге, Жетісу облысында – 229 760 теңге, Жамбыл облысында – 234 526 теңге және Шымкент қаласында – 234 729 теңге болып байқалды.

2021 жылмен салыстырғанда орташа айлық жалақы озық қарқынмен өсуі құрылыс саласында - 38,6%-ға, көлік және жинақтауда – 32,4%-ға, тұру және тамақтану бойынша қызмет көрсетуде – 32,2%-ға тіркелді.

Салалық құрылымда ең жоғары атаулы жалақы тау-кен өндіру өнеркәсібінде және карьерлерді қазуда – орташа республикалық деңгейден 2,1 есе жоғары, қаржы және сақтандыру қызметінде – 1,8 есе, кәсіптік, ғылыми және техникалық қызмет саласында - 1,5 есе, ақпарат және байланыс саласында – тиісінше 1,4 есе.

Орташа айлық атаулы жалақының ең төмен өскен деңгейі денсаулық сақтау және халыққа әлеуметтік қызмет көрсету саласында – 9,8% байқалды.

• Қазақстан Республикасындағы еңбек бойынша негізгі көрсеткіштер
• Қазақстан Республикасындағы жұмыс күшін ұстауға кеткен шығындар құны
• Қазақстан Республикасындағы меншік нысандары мен экономикалық қызмет түрлері бойынша қызметкерлердің саны және еңбекақысы

• Гендерлік еңбекақы алшақтығы

2022 жылы кәсіпорындар мен ұйымдарға 1060,6 мың адам жұмысқа қабылданған, одан 94,5 мың адам – жаңадан құрылған жұмыс орындарына және мүгедектігі бар қызметкерлер 4,9 мың адам қабылданған.

Әр түрлі себептер бойынша 1017,7мың адам, одан босатылуына (қысқартылуына) байланысты – 19,2 мың адам, өтімділік себептер бойынша – 851,1 мың қызметкерлер, басқа себептер бойынша – 147,4 мың қызметкерлер жұмыстан шыққан.

Өңірлер бөлінісінде қызметкерлердің ең көп қабылданған саны Алматы қаласында – 216611 адам, Астана қаласында 121274 адам және Атырау облысында – 78488 адам. Оның ішінде жаңадан құрылған жұмыс орындарына алынған қызметкерлер саны Алматы қаласында 19081 адам, Астана қаласында– 12708 адам жәнеТүркістан облысында – 11565 адам.

Ең көп жұмыс орнынын алмастыру коэффициентiЖетісу облыстарында – 139,4% , Ұлытау облысында – 133,6% және Түркістан облысында - 123,4% байқалды.

• Жұмыс күшінің орнын ауыстыру және қызметкерлердің Қазақстан Республикасындағы күнтізбелік уақыт қорын пайдалануы

2022 жылы зерттелген кәсіпорындар шеңберінде санитарлық-гигиеналық талаптарға (нормаларға) сәйкес келмейтін жағдайда 386,3 мың адам немесе зерттелген кәсіпорындардың жалпы санының әрбір төрттен бірі (23,1 %) жұмыс істеді.

Оның ішінде әрбір екінің бірі (46,8 %) шу мен дірілдің жоғарылауы жағдайында жұмыс істеді, газбен ластануының және жұмыс аймағының шандылығының жоғарылауы әсерінен, ШРК-дан – әрбір үштен (33,2 %) және қолайсыз температуралық жағдайларда – әрбір алтыншыдан (16,7 %) асып түседі. Зерттелген кәсіпорындар жұмыскерлерінің жалпы санынан 102,7 мың адам (6,1) % ауыр дене еңбегімен қамтылған.

Әйелдер арасында әрбір сегізінші (88,6 мың адам) санитарлық-гигиеналық талаптарға сай келмейтін жағдайда жұмыс істеді, оның ішінде 19,8 % (17,5 мың адам) – әйелдер шанды және газды ортада жұмыс істеді.

2022 жылы зиянды және басқа да қолайсыз еңбек жағдайларындағы жұмыс істегені үшін жеңілдіктер мен өтемақыларға 207631,8 млн.тенге жұмсалды. Жеңілдіктердің ең көп тараған түрі – қосымша демалыс берілді - 531,9 мың адам, зиянды және басқа да қолайсыз еңбек жағдайлары үшін түрлі материалдық қосымша ақыларды 404,3 мың адам пайдаланылды, тегін сүт немесе оған теңестірілген азық-түлік алды – 321,9 мың адам, тегін емдік-профилактикалық тағам алды – 88,6 мың адам, қысқартылған жұмыс күні бойынша жұмыс істеді - 47,9 мың адам.

• Қазақстан Республикасындағы зиянды және басқа да қолайсыз еңбек жағдайларында жұмыс істейтін қызметкерлер саны

Жұмыс уақытының 1 сағатына есептелген еңбек шығындары құнының орташа деңгейінің уақыт ішіндегі өзгерісін сипаттайтын орташа жылдық жалпы еңбек құнының индексі 2022 жылы өткен жылмен салыстырғанда 122,5%, жалақы қоры бойынша – 123,0%, жалақы қорында есепке алынбайтын жұмыс күшіне арналған шығындар – 119,3% құрады.

Жалақы – бұл экономикалық тұрғыдан белсенді халықтың, атап айтқанда жалдану бойынша жұмыс істейтін адамдар табысының едәуір бөлігінің басты нысаны болып табылады. Жалақы Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне сәйкес жұмыскердің біліктілігіне, орындалатын жұмыстың күрделілігіне, санына, сапасына және жағдайларына қарай еңбек үшін төленетін сыйақы, сондай-ақ өтемақы және ынталандыру сипатындағы төлемдер.

ХЕҰ стандарттарына сәйкес еңбекақының негізгі төрт тобын бөліп көрсетеді:

1) тарифтік мөлшерлеме мен лауазымдық айлықақылар бойынша есептелген жалақы;

2) біржолғы төлемдер мен сыйлықақылар;

3) жұмыс режимі мен еңбек жағдайларына байланысты өтемақы төлемдері;

4) Жұмыс өтелмеген уақытқа ақы төлеу.

Бір қызметкердің орташа айлық номиналды жалақысы есептелген жалақы қорының сомасын қызметкерлердің нақты санына және есепті кезеңдегі айлар санына бөлу арқылы анықталады.

Жалақы индексі – бұл жалақының серпіні немесе трендісі бағаланатын көмекші құралдар. Еңбекақының екі индексі бар: атаулы және нақты.

Атаулы жалақы индексі – есепті кезеңде базистік кезеңмен салыстырғанда жалақының өзгеруін сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіш.

Нақты жалақы индексі – есепті кезеңдегі бағаның өзгеруін ескере отырып базистік кезеңмен салыстырғанда атаулы жалақының өзгеруін сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіш. Атаулы жалақының сатып алу қабілетін сипаттайды. Атаулы жалақы индексін тауарлар мен қызметтердің тұтынушылық бағасының индексіне бөлу жолымен анықталады. Екі индекс те бір және сол уақыт кезеңіне жатады.

Медиандық жалақы – есептелген жалақы мөлшері бойынша қызметкерлер санын бөлу қатарының ортасында тұрған және оны тең екі бөлікке бөлетін төмен және жоғары медиандық жалақымен жалақы мөлшері.

Еңбек құнының индексі – бұл жұмыс уақытының 1 сағатына есептелген еңбек шығындары құнының орташа деңгейінің уақыт ішіндегі өзгерісін сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіш.

Жұмыс күшіне арналған шығындарының құны – бұл жұмыс күшін қаржыландыру көзіне қарамастан, оларды ұстауға және пайдалануға байланысты жұмыс берушілердің (ұйымдардың) шығындарының сомасы.

Жалақы қорында есепке алынбайтын жұмыс күшіне арналған шығындар құны – бұл жұмыс берушінің (ұйымның) шығындарының сомасы, оның құрамына мыналар кіреді: жұмыс күшін пайдалануға байланысты салықтар; ұйымның қызметкерлерін тұрғын үймен қамтамасыз ету бойынша шығыстары; ұйымның қызметкерлерін әлеуметтік қорғауға арналған шығыстары; мəдени іс-шараларды өткізуге, сондай-ақ демалыс пен ойын-сауықты ұйымдастыруға жұмсалған шығыстар; ұйымның қызметкерлерді оқытуға жұмсаған шығындары; жоғарыда келтірілген топтарға жатпайтын, жұмыс күшін ұстауға қөзделген ұйымның шығыстары.

Тиесілігіне және меншік нысанына қарамастан, қызметкерлердің саны 100 адамнан асатын, сондай-ақ «Шағын кәсіпорын қызметі туралы» (индексі 2-МП) статистикалық нысан бойынша есеп беретіндерден басқа, саны 100 адамға дейін экономикалық қызметтің барлық түрлерінің заңды тұлғалары мен олардың құрылымдық және оқшауланған бөлімшелері еңбекақы статистикасы бойынша мемлекеттік статистикалық байқаулардың объектілері болып табылады.

Орташа айлық жалақыны, жалақы қорының құрамын, жұмыс берушінің жұмыс күшіне жұмсаған шығындарын мемлекеттік статистикалық байқаулар үздіксіз әдіспен жүргізіледі.

Еңбекақыны кәсіптер мен лауазымдар бойынша мемлекеттік статистикалық байқау, қызметкерлерді жалақы бойынша бөлу іріктеу, яғни ірі кәсіпорындарда үздіксіз әдіспен, ал орта және шағын кәсіпорындарда іріктеу әдісімен жүргізіледі.