Соңғы бес жылда орташа жалақы 1,9 рет өсті, әйелдердің жалақысы ерлерге қарағанда жылдам қарқынмен өсті.

Анықтама: Орташа айлық жалақы бойынша деректер көзі тоқсан және жыл кезеңділігімен 1-Т «Еңбек бойынша есеп» статистикалық нысаны бойынша зерттеу болып табылады. Жылдық деректер тоқсандық есептерді ескере отырып қалыптастырылады.

Анықтама: 2018 жылдан бастап деректер көзі жылына бір рет кезеңділікпен 2-Т (еңбекақы) «Жалақы құрылымы және оны бөлу туралы есеп» статистикалық нысан бойынша жүргізілетін кәсіпорындарды бір жолғы зерттеу болып табылады. Сәуір айында толық жұмыс істеген барлық қызметкерлер зертелуге жатады.

2023 жылы өңірлік бөліністе ең жоғары орташа айлық атаулы жалақы Атырау облысында белгіленді, ол 607635 теңгені, Маңғыстау облысында – 535156 теңгені, Ұлытау облысында – 483812 теңгені құрды.

Өткен жылмен салыстырғанда ең жоғары өсім Павлодар облысында – 20,7%-ға, Қостанай облысында – 20,6%-ға, Ұлытау және Ақмола облыстарында – 20,2%-ға тіркелді.

Ең төменгі жалақы Солтүстік Қазақстан облысында – 262248 теңге, Жамбыл облысында – 269125 теңге, Жетісу облысында – 269378 теңге және Түркістан облысында – 270660 теңге болып байқалды.

2022 жылмен салыстырғанда орташа айлық жалақы озық қарқынмен өсуі ақпарат және байланыс саласында - 34,6%-ға, қаржы және сақтандыру қызметінде – 23,3%-ға, электр энергиясымен, газбен, бумен, ыстық сумен және ауаны кондициялаумен жабдықтау бойынша қызмет көрсетуде – 22,9%-ға тіркелді.

Салалық құрылымда ең жоғары атаулы жалақы тау-кен өндіру өнеркәсібінде және карьерлерді қазуда –орташа республикалық деңгейден 2,1 есе жоғары, қаржы және сақтандыру қызметінде – 1,9 есе, ақпарат және байланыс саласында – тиісінше 1,6 есе.

• Қазақстан Республикасындағы еңбек бойынша негізгі көрсеткіштер
• Қазақстан Республикасындағы жұмыс күшін ұстауға кеткен шығындар құны
• Қазақстан Республикасындағы меншік нысандары мен экономикалық қызмет түрлері бойынша қызметкерлердің саны және еңбекақысы

• Гендерлік еңбекақы алшақтығы

2023 жылы кәсіпорындар мен ұйымдарға 1075,0 мың адам жұмысқа қабылданған, одан 93,4 мың адам – жаңадан құрылған жұмыс орындарына және мүгедектігі бар қызметкерлер 4,7 мың адам қабылданған.

Әр түрлі себептер бойынша 1048,9 мың адам, одан босатылуына (қысқартылуына) байланысты – 23,3 мың адам, өтімділік себептер бойынша – 859,0 мың қызметкерлер, басқа себептер бойынша – 158,8 мың қызметкерлер жұмыстан шыққан.

Өңірлер бөлінісінде қызметкерлердің ең көп қабылданған саны Алматы қаласында – 217131 адам, Астана қаласында 132609 адам және Қарағанды облысында – 73315 адам. Оның ішінде жаңадан құрылған жұмыс орындарына алынған қызметкерлер саны Алматы қаласында 22631 адам, Астана қаласында – 19586 адам және Түркістан облысында – 9188 адам.

Ең көп жұмыс орнынын алмастыру коэффициентi Түркістан облысында - 120,4% Алматы облысында – 113,3% және Ұлытау облысында – 112,3% байқалды.

• Қазақстан Республикасындағы жұмыс күшінің қозғалысы және жалдамалы қызметкерлер уақытының күнтізбелік қорын пайдалану

2023 жылы зерттелген кәсіпорындар шеңберінде санитарлық-гигиеналық талаптарға (нормаларға) сәйкес келмейтін жағдайда 410,3 мың адам немесе зерттелген кәсіпорындардың жалпы санының әрбір төрттен бірі (24,2%) жұмыс істеді.

Оның ішінде әрбір екінің бірі (45,7%) шу мен дірілдің жоғарылауы жағдайында жұмыс істеді, газбен ластануының және жұмыс аймағының шандылығының жоғарылауы әсерінен, ШРК-дан –әрбір үштен (32,0%) және қолайсыз температуралық жағдайларда – әрбір алтыншыдан (16,0%) асып түседі. Зерттелген кәсіпорындар жұмыскерлерінің жалпы санынан 107,2 мың адам (6,3%) ауыр дене еңбегімен қамтылған.

Әйелдер арасында әрбір жетінші (92,9 мың адам) санитарлық-гигиеналық талаптарға сай келмейтін жағдайда жұмыс істеді, оның ішінде 18,4% (17,1 мың адам) – әйелдер шанды және газды ортада жұмыс істеді.

2023 жылы зиянды және басқа да қолайсыз еңбек жағдайларындағы жұмыс істегені үшін жеңілдіктер мен өтемақыларға 255182,6 млн.тенге жұмсалды. Жеңілдіктердіңең көп тараған түрі – қосымша демалыс берілді - 543,5 мың адам, зиянды және басқа да қолайсыз еңбек жағдайлары үшін түрлі материалдық қосымша ақыларды 419,4 мың адампайдаланылды, тегін сүт немесе оған теңестірілген азық-түлік алды – 323,8 мың адам, тегін емдік-профилактикалық тағам алды – 97,8 мың адам, қысқартылған жұмыс күні бойынша жұмыс істеді - 45,8 мың адам.

• Қазақстан Республикасындағы зиянды және басқа да қолайсыз еңбек жағдайларында жұмыс істейтін қызметкерлер саны

Жұмыс уақытының 1 сағатына есептелген еңбек шығындары құнының орташа деңгейінің уақыт ішіндегі өзгерісін сипаттайтын орташа жылдық жалпы еңбек құнының индексі 2022 жылы өткен жылмен салыстырғанда 122,5%, жалақы қоры бойынша – 123,0%, жалақы қорында есепке алынбайтын жұмыс күшіне арналған шығындар – 119,3% құрады.

Жалақы – бұл экономикалық тұрғыдан белсенді халықтың, атап айтқанда жалдану бойынша жұмыс істейтін адамдар табысының едәуір бөлігінің басты нысаны болып табылады. Жалақы Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне сәйкес жұмыскердің біліктілігіне, орындалатын жұмыстың күрделілігіне, санына, сапасына және жағдайларына қарай еңбек үшін төленетін сыйақы, сондай-ақ өтемақы және ынталандыру сипатындағы төлемдер.

ХЕҰ стандарттарына сәйкес еңбекақының негізгі төрт тобын бөліп көрсетеді:

1) тарифтік мөлшерлеме мен лауазымдық айлықақылар бойынша есептелген жалақы;

2) біржолғы төлемдер мен сыйлықақылар;

3) жұмыс режимі мен еңбек жағдайларына байланысты өтемақы төлемдері;

4) Жұмыс өтелмеген уақытқа ақы төлеу.

Бір қызметкердің орташа айлық номиналды жалақысы есептелген жалақы қорының сомасын қызметкерлердің нақты санына және есепті кезеңдегі айлар санына бөлу арқылы анықталады.

Жалақы индексі – бұл жалақының серпіні немесе трендісі бағаланатын көмекші құралдар. Еңбекақының екі индексі бар: атаулы және нақты.

Атаулы жалақы индексі – есепті кезеңде базистік кезеңмен салыстырғанда жалақының өзгеруін сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіш.

Нақты жалақы индексі – есепті кезеңдегі бағаның өзгеруін ескере отырып базистік кезеңмен салыстырғанда атаулы жалақының өзгеруін сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіш. Атаулы жалақының сатып алу қабілетін сипаттайды. Атаулы жалақы индексін тауарлар мен қызметтердің тұтынушылық бағасының индексіне бөлу жолымен анықталады. Екі индекс те бір және сол уақыт кезеңіне жатады.

Медиандық жалақы – есептелген жалақы мөлшері бойынша қызметкерлер санын бөлу қатарының ортасында тұрған және оны тең екі бөлікке бөлетін төмен және жоғары медиандық жалақымен жалақы мөлшері.

Еңбек құнының индексі – бұл жұмыс уақытының 1 сағатына есептелген еңбек шығындары құнының орташа деңгейінің уақыт ішіндегі өзгерісін сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіш.

Жұмыс күшіне арналған шығындарының құны – бұл жұмыс күшін қаржыландыру көзіне қарамастан, оларды ұстауға және пайдалануға байланысты жұмыс берушілердің (ұйымдардың) шығындарының сомасы.

Жалақы қорында есепке алынбайтын жұмыс күшіне арналған шығындар құны – бұл жұмыс берушінің (ұйымның) шығындарының сомасы, оның құрамына мыналар кіреді: жұмыс күшін пайдалануға байланысты салықтар; ұйымның қызметкерлерін тұрғын үймен қамтамасыз ету бойынша шығыстары; ұйымның қызметкерлерін әлеуметтік қорғауға арналған шығыстары; мəдени іс-шараларды өткізуге, сондай-ақ демалыс пен ойын-сауықты ұйымдастыруға жұмсалған шығыстар; ұйымның қызметкерлерді оқытуға жұмсаған шығындары; жоғарыда келтірілген топтарға жатпайтын, жұмыс күшін ұстауға қөзделген ұйымның шығыстары.

Еңбек құны индексінің уақыттық қатарларын мезгілдік және күнтізбелік түзетуді есептеу «JDemetra+» программасын пайдалана отырып, кәспорындар бойынша қәсіпкерлік қызметпен айналысатын кәсіпорындарды есепке алмай жүргізілді.

Тиесілігіне және меншік нысанына қарамастан, қызметкерлердің саны 100 адамнан асатын, сондай-ақ «Шағын кәсіпорын қызметі туралы» (индексі 2-МП) статистикалық нысан бойынша есеп беретіндерден басқа, саны 100 адамға дейін экономикалық қызметтің барлық түрлерінің заңды тұлғалары мен олардың құрылымдық және оқшауланған бөлімшелері еңбекақы статистикасы бойынша мемлекеттік статистикалық байқаулардың объектілері болып табылады.

Орташа айлық жалақыны, жалақы қорының құрамын, жұмыс берушінің жұмыс күшіне жұмсаған шығындарын мемлекеттік статистикалық байқаулар үздіксіз әдіспен жүргізіледі.

Еңбекақыны кәсіптер мен лауазымдар бойынша мемлекеттік статистикалық байқау, қызметкерлерді жалақы бойынша бөлу іріктеу, яғни ірі кәсіпорындарда үздіксіз әдіспен, ал орта және шағын кәсіпорындарда іріктеу әдісімен жүргізіледі.