Ұлттық статистика бюросы
Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі
Тұрмыс деңгейі статистикасы 
2023 жылғы IV тоқсанда Қазақстан Республикасындағы халықтың орта есеппен жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табыстары айына 194856 теңгені құрады және 2022 жылғы IV тоқсанмен салыстырғанда 14.4% өсті. Осы кезеңнің тұтыну бағаларының индексін (10,3%) ескере отырып, халықтың ақшалай табыстары нақты мәнде 3,7% артты.
| Халықтың орта есеппен жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табыстары, теңге | 2023 жылғы IV тоқсан 2022 жылғы IV тоқсанға, пайызбен | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| атаулы | нақты | ||||
| 2023 жылғы IV тоқсан | 2022 жылғы IV тоқсан | ||||
| Қазақстан Республикасы | 194 856 | 170 318 | 114,4 | 103,7 | |
| Абай | 168 246 | 147 606 | 114,0 | 103,9 | |
| Ақмола | 185 806 | 159 389 | 116,6 | 104,6 | |
| Ақтөбе | 178 929 | 147 830 | 121,0 | 109,9 | |
| Алматы | 136 253 | 119 096 | 114,4 | 105,3 | |
| Атырау | 353 132 | 333 147 | 106,0 | 96,4 | |
| Батыс Қазақстан | 189 745 | 162 983 | 116,4 | 105,9 | |
| Жамбыл | 139 608 | 116 714 | 119,6 | 108,3 | |
| Жетісу | 127 446 | 107 871 | 118,1 | 106,6 | |
| Қарағанды | 213 251 | 190 601 | 111,9 | 100,4 | |
| Қостанай | 194 325 | 168 728 | 115,2 | 104,6 | |
| Қызылорда | 138 026 | 119 040 | 115,9 | 105,7 | |
| Маңғыстау | 283 707 | 209 059 | 135,7 | 122,9 | |
| Павлодар | 210 765 | 184 776 | 114,1 | 103,6 | |
| Солтүстік Қазақстан | 175 911 | 156 319 | 112,5 | 101,2 | |
| Түркістан | 103 516 | 87 466 | 118,3 | 106,8 | |
| Ұлытау | 291 600 | 236 609 | 123,2 | 111,0 | |
| Шығыс Қазақстан | 218 530 | 184 486 | 118,5 | 107,2 | |
| Астана қаласы | 276 296 | 248 219 | 111,3 | 101,7 | |
| Алматы қаласы | 276 199 | 234 326 | 117,9 | 106,6 | |
| Шымкент қаласы | 112 248 | 96 928 | 115,8 | 105,8 | |
| Max | 353 132 | 333 147 | 135,7 | 122,9 | |
| Min | 103 516 | 87 466 | 106,0 | 96,4 | |
| Max /Min, есе | 3,4 | 3,8 | 1,3 | 1,3 | |
2023 жылғы IV тоқсанда халықтың орта есеппен жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табыстары мөлшерінің ең жоғары мәні Атырау облысында белгіленді, онда көрсеткіш орташа республикалық деңгейден 2 есеге жуық артықтығы байқалды. Табысы ең төмен өңір болып Түркістан облысы белгіленді, осы өңірде халықтың табыс мөлшері орташа республикалық деңгейдің жартысына жуығын құрайды. 2023 жылғы IV тоқсанда өңірлер бойынша халықтың орта есеппен жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табыстарының ең жоғары және ең төменгі шамасы арасындағы ара қатынас 3,4 есені құрады (2022 жылғы IV тоқсанда – 3,8 есе).
* Алдын ала деректер. Дереккөздердің нақтылануына байланысты деректер қайта есептеледі.
Халықтың атаулы ақшалай табыстары (бағалау) - халықтың ағымдағы тұтынуға, өндірістік қызметке және жинақтауға бағыттайтын ақшалай қаражаты;
Атаулы ақшалай табыстар индексі - базистік кезеңмен салыстырғанда есепті кезеңдегі атаулы ақшалай табыстардің өзгеруін сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіш;
Нақты ақшалай табыстар индексі - базистік кезеңмен салыстырғанда есепті кезеңдегі бағалардың өзгеруін ескере отырып, атаулы ақшалай табыстардың өзгеруін сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіш;
Жалдамалы жұмыспен қамтудан түсетін табыс - жалақы, көтермелеу төлемінің барлық түрлері, жалақыға үстемеақылар, жұмыскерлер жұмыс орны бойынша алатын алымдар, сыйақылар мен жәрдемақылар;
Қызметкерлердің жалақысы (еңбекақы) қоры-ұйымдар есептеген жиынтық ақшалай қаражат, сондай-ақ салықтар мен басқа да ұстап қалуларды (табыс салығы) ескере отырып, қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу үшін ақшалай бірлікке аударылған заттай нысандағы қаражат (лауазымдық айлықақылар (тарифтік мөлшерлемелер), қосымша ақылар, үстемеақылар, сыйақылар, ынталандырушы және өтемдік сипаттағы төлемдер) міндетті зейнетақы жарналары), оларды қаржыландыру көзіне және нақты төлеу мерзіміне қарамастан;
Өзін–өзі жұмыспен қамтудан түсетін табыс - өзін-өзі жұмыспен қамту негізінде тауарлар мен қызметтерді өндіруден алынатын ақшалай және заттай нысандағы табыс;
Тұтыну бағаларының индексі (ТБИ) – халықтың жеке тұтыну үшін сатып алатын тауарлары мен қызметтерінің тіркелген себетіне бағалардың орташа деңгейінің уақыт бойынша өзгеруін сипаттайтын көрсеткіш.
Халықтың жан басына шаққандағы орташа атаулы ақшалай табыстары туралы ақпарат Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 2016 жылғы 21 қыркүйектегі № 214 бұйрығымен бекітілген, Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде 2016 жылғы 21 қазанда № 14350 болып тіркелген, халықтың атаулы ақшалай табыстарын есептеу (бағалау) жөніндегі әдістемеге сәйкес ай сайынғы, тоқсан сайынғы және жылдық негізде қалыптастырылады.
Жан басына шаққандағы орташа атаулы ақшалай табыс көрсеткішін есептеу макро деңгейде халықтың табысы – жалдамалы жұмыспен қамтудан түсетін табыстар (жалақы), дербес жұмыспен қамтудан түсетін табыстар, төленген әлеуметтік трансферттер, басқа да табыстар туралы барлық деректерді (статистикалық және әкімшілік) біріктіру жолымен жүзеге асырылады, өйткені есептеу бір адамға шаққанда жүргізіледі.
Халықтың атаулы ақшалай табыстарын бағалау (бұдан әрі - ХААТ) жыл басынан бастап кезең ішінде тек Қазақстан Республикасы бойынша, ал тоқсан мен жыл ішінде-Қазақстан Республикасы мен өңірлер бойынша өспелі қорытындымен ай сайын жүргізіледі.
Халықтың жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табыстарын есептеу келесі негізгі кезеңдерді қамтиды:
1) жалдану бойынша жұмыстан түскен атаулы ақшалай табыстарды есептеу;
2) еңбек ақыны жасыруға жете есептеу коэффициентін есептеу;
3) өз бетінше жұмыспен қамтылудан түскен атаулы ақшалай табыстарды есептеу;
4) халыққа төленген ағымдағы трансферттерді есептеу;
5) халықтың өзге де ақшалай табыстарын есептеу;
6) жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табыстарды есептеу;
7) атаулы және нақты ақшалай табыстар индекстерін есептеу.
Жан басына шаққандағы орташа атаулы ақшалай табысты есептеу
ХААТ жалпы шамасы жалдамалы жұмыстан, өз бетінше жұмыспен қамтылудан түскен табыстарды, ағымдағы төленген трансферттерді және өзге де ақшалай табыстарды жиынтықтау жолымен анықталады.
Жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табыс мынадай формуламен анықталады:
Алғашқы статистикалық деректерді ұсыну мерзімінің әртүрлілігіне және жиынтық статистикалық деректер (ақпараттар) мен ведомстволық статистикалық байқаулар бойынша алынған деректерді нақтылауға (түзетуге) сәйкес ай, тоқсан мен жылдық кезеңдерге халықтың атаулы және нақты ақшалай табыстарының жалпы мөлшерін алдын ала есептеу (бірінші бағалау) және қайта есептеу (екінші бағалау немесе нақтылау) жүргізіледі.
Халықтың атаулы және нақты ақшалай табыстарын алдын ала есептеу жыл басынан бергі кезең үшін есептік кезеңнен кейінгі күнтізбелік 40-шы күні ай сайынғы және тоқсандық жиынтық статистикалық деректер (ақпараттар) және ведомстволық статистикалық байқаулар бойынша алынған деректер негізінде, сондай-ақ сарапшылық бағалау мен есептеу (бағалау) кезінде болмаған статистикалық көрсеткіштерді есептеу негізінде жүзеге асырылады.
Халықтың атаулы және нақты ақшалай табыстарын жыл басынан бергі кезеңге және жылға қайта есептеу (нақтыланған бағалау) жылдық жиынтық статистикалық деректер (ақпараттар) және ведомстволық статистикалық байқаулар бойынша алынған жылдық деректер негізінде есепті кезеңнен кейінгі жылдың қыркүйегінде жүзеге асырылады.
Атаулы ақшалай табыстың индексін есептеу.
ХААТ серпінін бағалау үшін атаулы ақшалай табыстардың индексі есептеледі:
Нақты ақшалай табыстың индексін есептеу
Нақты көріністе жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табыс көрсеткішін есептеу тұтыну бағалары индексінің көмегімен жүргізіледі.
Нақты көріністе жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табысты есептеу ағымдағы көрсеткішті базистік кезеңнің салыстырмалы бағаларына келтіру әдісімен мына формула бойынша жүзеге асырылады:
